-Piše: dr Vukić Ilinčić

Kao dugogodišnji muzejski radnik, i ranije prosvjetni, razmišljajući dugi niz godina, baveći se muzejskom djelatnošću i radeći kao kustos u Muzeju Marka Miljanova više od jedne decenije, smatram da sam došao do logičnog zaključka da Muzej Marka Miljanova treba da promijeni organizacionu, a i vlasničku strukturu.
Naime, Muzej Marka Miljanova je otvoren u njegovoj kući koju mu je dao knjaz Nikola u trajno vlasništvo poslije oslobođenja Meduna 1876. godine. U toj zgradi, koja nije sačuvala prvobitni izgled (više puta nadograđivana i renovirana), Marko je napisao svoja najznačajnija djela. Kao takva, zgrada je sama po sebi spomenik kulture, ali ne prvog reda kako mnogi naglašavaju i kojima je to izgovor za pojedine odluke. Uvidjevši značaj prosvjete i obrazovanja (i sam se kasno opismenio), Marko je zgradu zavještao, ne potomcima, već tadašnjem Ministarstvu prosvjete i crkvenih djela, odnosno osnovnoj školi na Medunu. S manjim prekidima (vrijeme ratova) škola se u njoj i nalazila sve do 1971. godine, kada je pretvorena u muzej posvećen najpoznatijem i najslavnijem Kuču.
Zaista ne znam da je vlasnička struktura promijenjena, odnosno da su se zgrada muzeja i plac oko njega vodili katastarski na Ministarstvo prosvjete. Pošto je Javna ustanova Muzeji i galerije Podgorice kulturna institucija čiji je osnivač Opština Podgorica, a Muzej Marka Miljanova u njenom sastavu, zgrada muzeja je može biti, i podstanar. Nego, to nije toliko bitno za ovu priliku. Najznačajnije je zavještanje Marka Miljanova,odluka knjaza Nikole o davanju u trajno vlasništvo zgrade nekadašnjeg turskog suda Marku Miljanovu. U izuzetnim prilikama,ako se ne vodi računa o poklonu, može se tražiti i njegov povraćaj.
Prema osnivačkim aktima, Muzej je bio poseban sektor JU Muzeji i galerije Podgorice (to mi je ovih dana, pored ostalih dokumenata, posvjedočio i poznati slikar i učesnik svih ovih dešavanja Nikola Vujošević), a negdje kasnije i to je ukinuto, tako da se Muzej Marka Miljanova prema statutu i pravilniku ustanove i drugim podzakonskim i internim aktima vodi pod sektorom: Muzej grada i Muzej Marka Miljanova, što je glomazno i neracionalno.
Ustanova u čijem je sastavu Muzej na Medunu je, šireći se, postala već glomazna i raznolika u svojoj djelatnosti, a fizička odvojenost i udaljenost od grada 15 kilometara, ne dozvoljavaju da Muzej ispunjava svoju funkciju sa takvom organizacionom strukturom. Pozitivan primjer pravne i organizacione prirode je Narodni muzej Crne Gore na Cetinju, koji je državna institucija. Naime, Narodni muzej ima u svom sastavu više organizacionih jedinica, odnosno muzeja, među njima i Njegošev mauzolej na Lovćenu - isto muzej, što je i najbolji upoređujući primjer sa Muzejom Marka Miljanova. Svaki od tih muzeja ima svog upravnika ili direktora (svejedno) koji su prilično autonomni u načinu vođenja pojedinog muzeja. Naravno da imaju i zajedničku organizacionu politiku i, koliko mi je poznato, finansije i računovodstvo. Mada Muzej Marka Miljanova može da bude i poseban muzej, jer ima sve atribute (posebnu zgradu na antičkom lokalitetu, depo, bogatu biblioteku i drugo).
Međutim, Muzej Marka Miljanova, koji je u veoma lošem stanju (kako zgrada, tako i postavka i muzealije - ali to nije tema ovog pisanja u ovom trenutku), bilo bi najbolje da bude privatni ili organizovan na bazi privatno - javnog partnerstva. Zakon o muzejskoj djelatnosti dozvoljava da muzeji mogu biti: državni (ili opštinski), privatni i mješoviti. Dioničari bi bili oni koji su uložili dodatna sredstva, kao i Opština, a takođe stručni radnici muzeja čiji je kapital fiktivan (intelektualan): muzejsko iskustvo, obrazovanje i stručno zvanje. Glavni grad Podgorica ne bi imao nikakvu štetu, naprotiv. Naime, samo bi se preraspodijelila budžetska sredstva koja poslednjih godina dostižu iznos od skoro pola miliona eura-samo bi se dio tih sredstava usmjeravao za Muzej na Medunu. Muzej bi brzo ne samo bio ponos Podgorice, čiji žitelji, najmanje njih 80 odsto ne zna gdje se nalazi Muzej Marka Miljanova (anketa i statitika). To je tako. Kako je dosad, i sada, Muzej Marka Miljanova po nahođenju ustanove u čijem je sastavu, odnosno pojedinih direktora, poslednjih desetak godina, a i prije, ne spada u prioritete, ni u finansijskom, ni u svakom drugom smislu. Zašto je to tako, može se (ne) samo naslućivati, jer činjenice govore, ali ni to nije tema ovog članka - stava.
Seoski ambijent, djelo i veličina Marka Miljanova, vrijedne muzealije u ekspoziciji, vidikovac na oko 500 metara nadmorske visine sa kojeg se vidi skoro pola Crne Gore po vedrini, idealan su ne samo kulturni motiv, već i turistički. Pravilnom kulturnom i turističkom valorizacijom Glavni grad bi u finansijskom smislu bio na dobitku a ne na gubitku, ali to za grad i njegovu kulturu, kao i kulturu države u cjelini nije toliko ni važno, jer kulturna nadgradnja prevazilazi sve finansijske računice. Najkraće, u pitanju su kulturna baština i nacionalna vrijednost i nacionalni ponos sami - po sebi, uopšte cijele Crne Gore. Muzej Marka Miljanova bio bi ponos i zato što veličina njegovog djela odslikava i multinacionalni i konfesionalni sklad, što je najvažnija tekovina i vrijednost jedne zemlje, a čega često nijesmo ni svjesni. Inicijativu prema Opštini treba da podnesu oni isti koji su bili i inicijatori osnivanja, a među njima ima dosta i živih, a to su građani Kuča, kao i oni koji rade u ustanovi.
(Autor je kustos u Muzeju Marka Miljanova, muzejski savjetnik i doktor
istorijskih nauka)