-Piše: Vojislav Bulatović

Korak po korak, duh ekologije: nešto čisto, nestranačko, kao probuđeni iskonski zov prirode, osvaja svijest građana i sve više i mladih koji nisu u položaju starijih da prilikom svake promjene u prirodi nostalgično prebiraju po uspomenama. Oni kao da anticipiraju budućnost kada će možda s nelagodom (ako se ovako nastavi) potiskivati svoje iskustvo s „pobijeđenom“ prirodom.

„Ljudi žive u zajednici na osnovu onoga što im je zajedničko, a opštenje (comunication) među njima je način da zajednički posjeduju stvari. Da bi obrazovali zajednicu ili društvo oni moraju imati zajedničke ciljeve, vjerovanja, težnje, znanja-mentalno razumijevanje...“ Ove misli zapisao je u prošlom vijeku veliki američki filozof i pedagog Džon Djui. Mogli bi reći: lako je to kazati, ali muka je ostvariti. Ovaj mislilac živio je u društvu gdje se argumenti za takva osporavanja svuda nameću, jer su podjele i suprotnosti u širokoj lepezi prisutne. Međutim, on je čvrsto vjerovao u ove stavove, jer je vidio i mnogo mogućnosti da ljudi uprkos razlikama u društvenoj bazi (u životu) nalaze potrebu za zajednicom, jer zajednički interesi uvijek postoje, ali ih treba promovisati. Političari mnoga pitanja građanske svijesti podvrgavaju kontroli sa stanovišta ideologije koju zastupaju tako da ometaju građanski konsenzus. Čak i ekologija kao oblast najbliža pojmu opšteg interesa i najbliža jednoznačnosti akcije i ciljeva može da bude instrumentalizovana u političke i utilitarne svrhe. Ipak, uvijek je moguće kroz konkretne probleme konstituisati neko stabilno jezgro građanske svijesti i podstaći građanski aktivizam za odbranu tog neprikosnovenog prostora. Preduslov za to jedinstvo je uzdizanje određenih vrijednosti na nivo opšteg prioriteta.

Nemogućnost konsensusa oko bitnih vrijednosti zbog partikularizacije političke sfere i navijačke podrške političkim strankama, kao i liderima, pouzdan je znak demokratske nezrelosti građanstva. Bezrezervna podrška bilo kome i bilo čemu, bez obzira na ishode, i po cijenu odbacivanja zajedničkih (opštih) vrijednosti, ne može nikome donijeti dobro. Ovo vrijedi od porodice do države. Tu se često skriva laž, hipokrizija i tajnost. Ovakvi stavovi blokiraju demokratske promjene, jer ne omogućavaju izbor ciljeva u skladu sa opštim vrijednostima. Crnogorsko društvo je društvo radikalnih promjena, jer se gradi na negaciji prethodnog socijalističkog sistema. Sve su učestaliji pozivi da se stabilizujemo, da poštujemo institucije (koje opozicija proglašava zarobljenim), da nam je bezbjednost prioritetna i sl. Fenemenologija događaja upućuje na zaključak da se u dubini društva odvijaju procesi koji ne vode brzoj stabilizaciji, jer se sistemske strukture još nisu formirale, a ukupni sistem nema potrebnu ravnotežu. Zapadni,,strateški partneri“, upozoravaju nas da smjelije prihvatimo njihove vrijednosti, jer bez toga nema ni valjane integracije u njihov,,civilizacijski krug“. Lako je izdiktirati listu tih vrijednosti, ali muka je urediti da se tim vrijednostima rukovodimo u svakodnevnoj praksi. Mi još bijemo bitke za prevazilaženje rudimenata prošlosti, za elementarnu emancipaciju građanstva i konstituisanje političkog sistema kao,,servisa građana“, za uspostavljanje,,poslovnog odnosa“ između građana i države (i njene birokratije), za profilisanje sistemskih struktura kao: vlasničko-poslovodnih, radnih (statusi i uloge u podjeli rada), političko-ideoloških, administrativno-birokratskih, intelektualno-kulturnih i sl. Paralelno s ovim procesima, teče i borba za klasno pozicioniranje. Sve učestalije afere u nekim od struktura uvjeravaju građane da imamo više anomije i antinomije nego legalnosti i transparentnosti. Sistem vrijednosti mora biti podržan od pojedinaca i građana do samog društveno-političkog sistema.

Faza liberalne,,rodovske“ razvojne politike, koja je,,kreativno“ izbjegavala zakonita pravila igre na opštu štetu, kad- tad mora da uđe u,,lijevak“ legalnosti i realnih ekonomskih zakonitosti. Naš zaokret istorije od,,naučnog socijalizma“ do tranzicijske revolucije, od,,radnog naroda“ do,,crvene buržoazije“ i njene mutacije u građansku vlasničku klasu, čini naš život značajno iracionalnim i pustolovnim. Tako naša svijest ne može da bude ništa drugo nego odraz takvog socijalnog eksperimenta! Mnogo smo se kretali po načelu:,,Jovo nanovo“! Kao građani još uvijek smo bez nužne distance od države neujedinjeni u zajedničkom interesu da nam država služi i posreduje u našim zajedničkim potrebama i ciljevima. Političke podjele i ideološke magle ne dozvoljavaju da definišemo svoj građanski prostor gdje nema naše i vaše države, već je to država svih. Država crpi svoju moć i legitimitet iz suverene i autonomne volje građana, ali ne može imati program za oblikovanje građanske volje u bilo kom segmentu društva.

---