-Piše: Nik Gašaj

Pravo građana Tuza/Malesije na posebnu samoupravnu opštinu, pored izbornog prava, predstavlja i jedno od osnovnih ljudskih prava i sloboda čijim ostvarivanjem se oni iskazuju kao subjekt političke zajednice.
Više je argumenata koji govore u prilog značaju prava građana Malesije/Tuzi na samoupravnu opštinu: istorijski, etnonacionalni, kulturni, jezički, prosvjetni, socio-ekonomski, komunalni, itd.
Normativne izvore relevantne za poseban samoupravni status opštine Tuzi čine dokumenti međunarodnog prava: Evropska povelja o lokalnoj samoupravi donijeta u okviru Savjeta Evrope 1985. godine daje doprinos priznavanju teritorijalnih prava nacionalnim zajednicama u određenom vidu. Lokalni kolektiviteti naseljenim manjinskim stanovništvom imaju pravo da regulišu i upravljaju, u okviru zakona, pod sopstvenom odgovornošću i u korist svoje populacije, dio javnih poslova (član 3.st.1. Povelje). Uvodeći princip subsidijarnosti u organizovanju i rukovođenju javnim poslovima koji je od načelnog značaja, ova povelja promoviše važnu institucionalnu formu ostvarivanja kolektivnih prava manjina.
Prema dokumentu donijetom na drugom sastanku Konferencije o ljudskoj dimenziji KEBS, održanoj u Kopenhagenu 1990., u dijelu koji se odnosi na prava nacionalnih manjina (član 35, stav 2.) navodi se da „države učesnice konstatuju napore za zaštitu i stvaranje uslova za unapređenje etničkog, kulturnog, jezičkog i vjerskog identiteta nacionalnih manjina putem uspostavljanja, kao jednog od mogućih načina za ostvarivanje ovih ciljeva, odgovarajućih lokalnih ili autonomnih administrativnih organa, koji odgovaraju konkretnim istorijskim i teritorijalnim uslovima tih pitanja...”
Deklaracija Ujedinjenih nacija o pravima pripadnika nacionalnih ili etničkih, vjerskih i jezičkih manjina, pored navođenja kataloga prava ovih grupacija u članu 2. stav 3., utvrđuje da pripadnici manjina imaju pravo da efikasno učestvuju u donošenju odluka na nacionalnom i zavisno od slučaja na regionalnom nivou u vezi s manjinom kojoj pripadaju ili u oblastima u kojima žive.
Preporuka 1201 Parlamentarne skupštine Savjeta Evrope od 1993. godine u članu 2. formuliše na vrlo eksplicitan način određena teritorijalna prava manjina. U tekstu ovog člana pored ostalog se navodi: u oblastima u kojima su u većini, lica koja pripadaju nacionalnoj manjini imaju pravo da raspolažu odgovarajućim lokalnim ili autonomnim upravama, na način koji odgovara njihovom specifičnom istorijskom i teritorijalnom položaju.
Predlog komisije iz Venecije od 1996. predstavlja pokušaj iznalaženja kompromisa između zahtjeva manjina i potrebe za očuvanjem teritorijalnog integriteta države. Ne baveći se strukturom države (federalnom, regionalnom ili unitarnom) u članu 14.st. 1. utvrđuje se da će države favorizovati efektivno učešće manjina u javnim poslovima, posebno u odlučivanju u regionima u kojima žive ili u poslovima koji se njih tiču. U stavu 2. istog člana utvrđuje se da će u mjeri u kojoj je to moguće države voditi računa o manjinama prilikom određivanja granica političkih i administrativnih jedinica, kao i izbornih jedinica unutar nacionalne teritorije.
Okvirna Konvencija Savjeta Evrope o zaštiti nacionalnih manjina, donijeta 1994. godine, sadrži nekoliko odredbi koje upućuju na priznavanja prava na zaštitu manjinskih homogenih teritorija (član 10. stav 2., zatim član 11. stav 3. i član 16.).
Evropska povelja o regionalnim i manjinskim jezicima kroz dvije odredbe tretira posredno ili neposredno problem teritorijalne autonomije (član 7. 1(b) i član 10. stav 2.).
U našem Ustavu utvrđeno je: „Potvrđeni i objavljeni međunarodni ugovori i opšteprihvaćena pravila međunarodnog prava sastavni su dio unutrašnjeg pravnog sistema, imaju primat nad domaćim zakonodavstvom i neposredno se primjenjuju kada odnose uređuju drukčije od unutrašnjeg zakonodavstva” (član 9).
Takođe, u Ustavu Crne Gore utvrđeno je: „Pravo na lokalnu samoupravu obuhvata pravo građana i organa lokalne samouprave da uređuju i upravljaju određenim javnim i drugim poslovima, na osnovu sopstvene odgovornosti i u interesu lokalnog stanovništva”(član 113, stav 2).
Skupština Crne Gore je 27. aprila 2017.godine donijela Zakon o izmjenama i dopunama Zakona teritorijalnoj organizaciji Crne Gore, koji je u članu 2 propisao formiranje posebne opštine Tuzi, kao i da se zakon primjenjuje od 1. septembra 2018. U saznanju sam da su izvršene potrebne normativne i organizacione pripreme za rad nove opštine, i sada predstoji da predsjednik države Milo Đukanović raspiše prve izbore za skupštinu novoosnovane opštine.
Ustavom nije predviđeno održavanje konsultativnih referenduma lokalnog stanovništva za formiranje lokalnih samouprava. Stoga, neosnovana je inicijativa advokata Vladimira Čejovića, ako je podnio Ustavnom sudu, za ispitivanje ustavnosti formiranja opštine Tuzi bez konsultativnog referenduma, koji ionako ne bi imao pravno dejstvo (informacija je objavljena u ovom listu 25.11.2018.). Drugo, ne navodi koji je član Ustava time povrijeđen, kao i od koga ima ovlašćenje da o tome vodi pravni postupak, da li za to ima potpise građana Tuzi/Malesije. Zatim, navodi da je formiranje opštine Tuzi bez referenduma diskriminacija. Međutim, takođe ne ukazuje koji je osnov diskriminacije, shodno Zakonu o zabrani diskriminacije u Crnoj Gori („Sl.list CG, br. 42/2017). Na primjer: rasa, boja kože, nacionalna pripadnost, etničko porijeklo, jezik, vjera, politička pripadnost, pol, rodni identitet, seksualna orijentacija i/ili interseksualne karakteristike, zdravstvo stanje, invaliditet, starosna dob, imovinsko stanje, pripadnost političkoj partiji ili drugoj organizaciji, kao i druga lična svojstva”.
Na osnovu navedenog, proizlazi da nema nikakve ustavne ni zakonske obaveze za održavanje konsultativnog referenduma lokalnog stanovništva Tuzi/Malesije. Takođe, u skladu sa zakonom nema nikakvog osnova za diskriminaciju, nego je to pravna i politička besmislica. Jer, referendum nije održan ni za neka značajna državna pitanja, kao što je učlanjenje Crne Gore u NATO, itd. a kamoli da je potreban za neku opštinu. Na drugoj strani, formiranje opštine Tuzi je u skladu sa nacionalnom legislativom i međunarodnim pravom... Lokalna samouprava je kamen temeljac demokratije, opšte mjesto liberalne političke misli, i bitna pravno-institucionalna pretpostavka ostvarivanja manjinskih prava, odnosno multikulturalizma.

(Autor je politikolog)