-Pi­še: To­mi­ca A. Mi­lo­vić

U pra­voj po­pla­vi de­ma­go­ških fra­za, bi­lo da ih iz­go­va­ra­ju pred­stav­ni­ci ta­ko­zva­ne me­đu­na­rod­ne za­jed­ni­ce, ili pak ,,elit­ni­ci’’ cr­no­gor­ske vla­sti, za­vid­no mje­sto pri­pa­da poj­mu do­sto­jan­stva. Po­sma­tra­no i s mo­ral­nog i sa prav­nog aspek­ta, do­sto­jan­stvo oli­ča­va uz­vi­še­nu ka­te­go­ri­ju. Oli­ča­va uz­let čo­vje­ko­vog du­hov­nog i so­ci­jal­nog ko­da. Do­sto­jan­stvo je čvo­ri­šte slo­bod­ne lič­no­sti čo­vje­ko­ve. Za­to sva­ko vri­je­đa­nje ljud­skog do­sto­jan­stva, ne­mo­ral­nim ili pro­tiv­prav­nim dje­lo­va­njem, ozbilj­no do­vo­di u pi­ta­nje an­tro­po­lo­šku po­stav­ku da su „svi lju­di pod­jed­na­ko lju­di“.
Ko naj­vi­še pa­pa­gaj­či o pra­vu čo­vje­ka na do­sto­jan­stven ži­vot? Pa upra­vo oni ko­ji to do­sto­jan­stvo naj­vi­še skr­na­ve. Oni ko­ji su ne­do­stoj­ni da o ta­kvom sup­til­nom fe­no­me­nu zuc­nu bi­lo šta. Oni ko­ji svo­jim prak­tič­nim po­na­ša­njem objek­tiv­no ni­je­su u sta­nju ar­ti­ku­li­sa­ti do­sto­jan­stvo kao no­se­ću ver­ti­ka­lu čo­vje­ko­ve eg­zi­sten­ci­je.
Do­sto­jan­stvo se ne ti­če sa­mo ži­vo­ta. Ono se pod­jed­na­ko od­no­si i na sa­mu smrt, kao tač­ku na čo­vje­ko­vo ovo­ze­malj­sko tra­ja­nje. Na pred­smrt­nu opo­ru­ku-te­sta­ment po­sled­nje vo­lje. Pra­vo na do­sto­jan­stven grob, ne­za­vi­sno od svih raz­li­ka ko­je po­sto­je me­đu ljud­skim je­din­ka­ma, naj­sve­ti­je je pra­vo. Go­to­vo, pa, bo­ži­ja za­po­vi­jest. Što ne­pre­sta­na bor­ba iz­me­đu Bo­ga i sa­ta­ne, iz­me­đu do­bra i zla, ne do­zvo­lja­va do­sto­jan­stvu da do­sto­jan­stve­no di­še, vječ­na je te­ma. Du­ga ras­pra­va, bez pra­vog, ne­iz­vje­snog od­go­vo­ra.
U ci­lju za­šti­te do­sto­jan­stva, mo­ral ras­po­la­že is­tan­čaj­ni­jim sred­stvi­ma ne­go pra­vo. Mo­ral, za raz­li­ku od pra­va, ne ko­ri­sti sred­stva pri­nu­de. Je­di­no, ali ve­o­ma dje­lo­tvor­no i mi­ro­no­sno „sred­stvo pri­nu­de“ ko­jim mo­ral ras­po­la­že je­ste osje­ćaj gri­že sa­vje­sti. Osje­ćaj pra­ved­no­sti, isti­no­lju­bi­vo­sti, ča­sti i po­šte­nog pri­stu­pa fe­no­me­ni­ma i pro­fe­si­o­nal­nim, ži­vot­nim iza­zo­vi­ma. Pra­vo ko­je pri­mje­nju­je fi­zič­ka sred­stva pri­nu­de, ogra­ni­če­nje slo­bo­de i sl. do­la­zi u is­ku­še­nje da ta sred­stva zlo­u­po­tri­je­bi. De­ša­va se to, iz ne­zna­nja po­naj­pri­je, po­gre­šnom pri­mje­nom pra­va, ali i nje­go­vom svje­snom zlo­u­po­tre­bom (inat, mr­žnja, lič­na ko­rist).
Na­ve­šće­mo ov­dje sa­mo dva pri­mje­ra „za­šti­te“ do­sto­jan­stva u be­sud­noj ze­mlji, da­na­šnjoj Cr­noj Go­ri:
1. Ta­ko­zva­ni, spe­ci­jal­ni dr­žav­ni tu­ži­lac i sud, pod iz­go­vo­rom da šti­te prav­ni po­re­dak i op­šte do­bro dr­ža­ve, evo sko­ro go­di­nu da­na dr­že u spu­škom ka­za­ma­tu, op­tu­že­ne za ta­ko­zva­ni dr­žav­ni udar. Či­ne to iz či­ste mr­žnje i obi­je­sti pre­ma po­li­tič­kom su­bjek­tu zva­nom De­mo­krat­ski front. Ili pre­ci­zni­je, iz mr­žnje pre­ma srp­skom na­ro­du ko­ji ži­vi u ne­do­đij­skom vi­la­je­tu. Sr­bi, pre­ma dr­žav­nom pro­jek­tu da­na­šnje Cr­ne Go­re, ne­ma­ju pra­vo na slo­bo­du i do­sto­jan­stvo. Pri­tje­ra­ni su uza zid kao ne­ka tre­će­ra­zred­na ljud­ska sku­pi­na. Kao stvo­ro­vi bez pra­va na ime, je­zik, ri­ječ. Kao sred­nje­vje­kov­ni ro­bo­vi, be­ze­mlja­ši.
2. Sa­vre­me­ni „ču­va­ri“ ča­sti i po­šte­nja po­di­go­še spo­me­nik voj­vo­di Mir­ku Pe­tro­vi­ću u cen­tru Pod­go­ri­ce. Po­di­go­še spo­me­nik ve­li­kom ju­na­ku u bo­je­vi­ma pro­tiv tur­skih osva­ja­ča. Na­ža­lost, ali i na go­le­mu sra­mo­tu, i Mir­ko­vu i Cr­ne Go­re, voj­vo­da sa mo­nu­men­tal­nim spo­me­ni­kom, ži­vje­će do­kle sun­ce tra­je. Naj­ve­ći raz­log za nje­gov „ži­vot vječ­ni“ je mon­stru­o­zni zlo­čin ko­jeg je po­či­nio u ta­ko­zva­noj Dru­goj po­ha­ri Ku­ča, 1856.go­di­ne. Ta­da su od Mir­ko­vog no­ža stra­da­le 243 kuč­ke gla­ve. Ma­hom dje­ca, že­ne i star­ci. Ta­ko je voj­vo­da Mir­ko, od vi­te­za i ju­na­ka, uz­le­tio i pro­šao put do zlo­čin­ca nad sop­stve­nom bra­ćom. Ti­me je po­ka­zao naj­mrač­ni­ju mo­gu­ću stra­nu svo­je lič­no­sti. Po­ka­zao da mu je stra­na mo­ral­na fi­lo­zo­fi­ja Mar­ka Mi­lja­no­va, voj­vo­de ple­me­na spr­že­nog Mir­ko­vim og­njem. Da mu je stra­na fi­lo­zo­fi­ja ko­ja uči da „ju­nak čoj­ku ko­nja vo­di“, ne obr­nu­to. A da mu je bli­ska fi­lo­zo­fi­ja zla i ne­čo­vje­štva.
Ako je spo­me­nik voj­vo­di Mir­ku po­dig­nut tu, na sa­mim vra­ti­ma Ku­ča, mo­rao je bi­ti sti­li­zo­van ta­ko da pod­sje­ća po­ko­lje­nja na dvo­stru­ku voj­vo­di­nu lič­nost. Na voj­vo­du kao ve­li­kog ju­na­ka. A na dru­goj stra­ni, na čo­vje­ka ni­skih stra­sti, zlo­čin­ca-bra­to­u­bi­cu. Na in­di­vi­duu u ko­joj je isto­vre­me­no sto­lo­va­lo i do­bro i zlo. A nad svim tim do­mi­ni­ra­lo ne­čo­vje­štvo, naj­na­grd­ni­je gr­di­lo čo­vje­ko­vog ka­rak­te­ra.
Kon­gre­sna bi­bli­o­te­ka iz Va­šing­to­na, njen Ko­mi­tet za me­đu­na­rod­nu ko­di­fi­ka­ci­ju je­zi­ka, od­bi­ja da ko­di­fi­ku­je ta­ko­zva­ni cr­no­gor­ski je­zik. Obra­zla­že to ova­ko: “Po­seb­ni ko­do­vi se do­dje­lju­ju na osno­vu lin­gvi­stič­kih raz­li­ka, a ne na osno­vu po­li­tič­kih i ge­o­graf­skih“. Ta­ko ime „cr­no­gor­ski je­zik“ osta­je sa­mo „za po ku­ći“, ka­že pro­fe­sor srp­skog je­zi­ka, Ve­se­lin Ma­to­vić.
Po­stu­pak bi­bli­o­te­ke iz Va­šing­to­na na­vo­di­mo kao pri­mjer ka­ko se na do­sto­jan­stven na­čin po­stu­pa. U kon­kret­nom, ka­ko se ču­va pro­fe­si­o­nal­na, na­uč­na, u ko­nač­nom, ljud­ska eti­ka.