U Je­van­đe­lju je za­bi­lje­že­no, da je Hri­stos sa­mo jed­nom ne­što za­pi­sao – i to šta­pom po pi­je­sku. Ra­di­lo se o gri­je­hu ne­kog gre­šni­ka ko­je je On la­ko is­cje­lji­vao i vra­ćao ku­ći zdra­ve i ve­se­le.
S dru­ge stra­ne, za­bi­lje­že­no je sve­do­če­nje Jo­va­na Bo­go­slo­va, da ono što je Hri­stos go­vo­rio na­ro­du i apo­sto­li­ma, „ne bi sve ni u svi­jet sta­lo“. Ka­ko to pro­tu­ma­či­ti? Da je Hri­stos mno­go go­vo­rio, što za­si­gur­no ni­je? Ili, da je u nje­go­vim ri­je­či­ma sakriven smi­sao, „ko­ji u svi­jet ne mo­že sta­ti“ ?
Naj­ve­će ne­sre­ća čo­vje­ko­va, što on naj­če­šće mi­sli da sav pri­pa­da ovom svi­je­tu. A to zna­či, po­red ra­znih bi­je­da ko­je je­dva mo­gu i u svi­jet sta­ti, da se sa­o­bra­ža­va re­al­nom sta­nju (svi­je­ta, dr­ža­ve, dru­štva, stva­ri i sl) ka­kvo je­ste. A to ni­je mno­go vi­še od smr­ti. To je naj­če­šće život bez ži­vo­ta.
U da­ni­ma smo Vas­kr­sa, ko­ji ne do­la­zi bez Ve­li­kog pet­ka. Na Ve­li­ki pe­tak do­tu­čen je čo­vjek. Ubi­ce Hri­sto­ve su do­tu­kle čo­vje­ka u se­bi. Svi ko­ji su uz­vi­ki­va­li - "Rasp­ni ga, rasp­ni", pa i mno­gi ko­ji su sa­mo ću­ta­li, slo­ži­li su se, da se ubi­je Hri­stos, jer "pra­vi se Bog". To jest, ako je čo­vjek, on­da ne mo­že u se­bi ima­ti Bo­ga. Hri­stos je u vi­še na­vra­ta, i ra­znim pri­li­ka­ma re­kao: "Car­stvo mo­je ni­je od ovog svi­je­ta"." Kao i ono: "Ja ra­dim ona­ko ka­ko mi ka­že moj Otac ne­be­ski".
U Hri­stu nje­go­vi sa­vre­me­ni­ci mo­gli su da vi­de sa­mo neo­bič­nog čo­vje­ka, ali ni­je­su do­zvo­lja­va­li da u čo­vje­ku mo­že bi­ti i Bog. To je za­kon. Što već pod­ra­zu­mi­je­va lo­jal­nost tom za­ko­nu, kao i ka­znu za one ko­ji su mu ne­lo­jal­ni. A Hri­stos je do­šao da čo­vje­ka oslo­bo­di od čo­vje­ka za­ko­ni­ka. I tu je na­stao kon­flikt iz­me­đu Hri­sta i ljud­skog ro­da, ali na­sta­la je i čo­vje­ko­va „lu­da lju­bav“, ko­ja ne tr­pi ljud­ske gra­ni­ce.
U sil­noj po­tre­bi lju­di za­ko­ni­ka, i onih pod za­ko­nom, da ka­zne Hri­sta, ko­ji se pred nji­ma "pra­vi" Bog, skon­cen­tri­sa­na je ogrom­na ta­ma (gri­jr­ha) ne­zna­nja, ne­slo­bo­de i du­blje, neo­svi­je­šće­ne kri­vi­ce. Ta­kvi su lju­di po­slu­šni­ci ljud­skog za­ko­na, ko­ji će sa stra­šću da se ba­ce ka­me­nom na onog ko­ji ljud­skim za­ko­ni­ma i mje­ra­ma ne ro­bu­je (tj. ne po­štu­je ih kao za­kon!), - ra­di du­blje slo­bo­de ko­ju pod­sti­če Bog u slo­bod­nom čo­vje­ku.
Kroz isto­ri­ju, sli­je­pa ma­sa če­sto je ur­la­la na iza­bra­ni­ke bo­ži­je - "Rasp­ni ga, rasp­ni"! Oni ko­ji no­se u se­bi tu du­blju, neo­svi­je­šće­nu kri­vi­cu (da su skra­ti­li čo­vje­ka u se­bi i od­re­kli se Bo­ga -slo­bo­de), ima­ju stra­stve­nu po­tre­bu za ka­žnja­va­njem dru­gog čo­vje­ka. La­ko će mu iz­mi­sli­ti kri­vi­cu, pa da je čist kao sun­ce. Još ako na­đu ne­ko upo­ri­šte u za­ko­nu ili jav­nom mnje­nju, bez raz­mi­lja­nja, stra­sno, ba­ci­će se ka­me­nom na sva­kog pra­ved­ni­ka. Kroz čin ras­pe­ća Hri­sto­va, po­ka­zan je tip čo­vje­ka-ma­se, ko­ji sli­je­po i stra­sno vo­li da ka­žnja­va. Stra­sni­je i mrač­ni­je uko­li­ko je ka­žnje­ni no­si­lac vi­šeg Zna­ka.
Hri­stu ni­je bio cilj da go­vo­ri lju­di­ma o se­bi, ali je po­ne­kad go­vo­rio i o se­bi. No sa­mo za­to da bi u čo­vje­ku po­kre­nuo tu du­blju mo­guć­nost - da se okre­ne Bo­gu, da pro­na­đe du­blju isti­nu ko­ja ni­je od čo­vje­ka. Čo­vje­ko­va du­blja isti­na je­ste, da do isti­ne ne do­la­zi kroz is­ku­stvo u svi­je­tu, kroz "ljud­sko, su­vi­še ljud­sko", ne­go kroz is­ku­stvo Bo­ži­jeg (tvo­rač­kog) do­di­ra. Kroz taj (tvo­rač­ki) do­dir, on po­sta­je isti­nit čo­vjek, čo­vjek ko­me se ot­kri­va to što je istin­sko, naj­va­žni­je, bit­no. I tim is­ku­stvom pre­va­zi­la­zi svo­ju "svjet­skost", ali i svo­ju smrt­nost.
U psal­mi­ma Ca­ra Da­vi­da, či­ta­mo: "Da je pro­klet čo­vjek ko­ji se uzda u čo­vje­ka". Po sa­mo ljud­skom osje­ća­nju, ovaj stih ima ne­ku su­ro­vost, is­klju­či­vost, i ne­ljud­skost. Ka­ko da se čo­vjek ne uzda u čo­vje­ka? Šta je čo­vjek čo­vje­ku, ako u nje­ga ne mo­že da se po­uz­da? No či­ta­ju­ći ovaj stih u skla­du u s du­hom Bi­bli­je, ima­mo jar­ko raz­li­ko­va­nje dva od­no­sa čo­vje­ko­va - je­dan je pre­ma čo­vje­ku, dru­gi pre­ma Bo­gu. Ne ra­di se o ne­koj unu­tra­šnjoj raz­dvo­je­no­sti čo­vje­ko­voj ne­go o ni­vou nje­go­vog du­hov­nog iska­nja. Ne mo­že nam čo­vjek da­ti, bez ob­zi­ra na nje­go­vu do­bru vo­lju, pa ni lju­bav, ono što nam Bog da­je. Bog nam da­je dru­go sta­nje, dru­go po­sto­ja­nje. Od­no­sno ono Pr­vo. Da­je nam mo­guć­nost uče­šća u Pr­vi­ni i Po­čet­ku, što pre­o­bra­ž­ava ci­je­lu na­šu ljud­skost. Oslo­ba­đa nas od rop­stva čo­vje­ku i za­ko­nu, osdlo­ba­đa nas od pri­ti­ska vre­me­na (jed­no­di­men­zi­o­nal­no­sti), i da­ru­je nam su­šti­nu, bit, ra­dost u du­hu i tvo­ra­štvu.
U kon­tek­stu ovih du­bljih pi­ta­nja, ba­vlje­nje dru­štve­nom kri­ti­kom, još je slo­že­ni­je. Jer kad kri­ti­ku­je­mo ak­tu­el­nu dru­štve­nu stvar­nost, šta ho­će­mo? Da se ba­ca­mo ka­me­njem na dru­ge, dru­ga­či­je? Da po­pra­vlja­mo svi­jet? Da pod­sti­če­mo u čo­vje­ku tu du­blju slo­bo­du, ka­ko bi se oslo­bo­dio od ljud­skih (ide­o­lo­ških, par­tij­skih) mje­ra ko­je se na­me­ću ?
Do­i­sta sve­ga to­ga ima u kri­ti­ci, i kri­tič­kom mi­šlje­nju. Ali ako u kri­tič­kom mi­šlje­nju ne­ma i ovog du­bljeg ra­zu­mi­je­va­nja čo­vje­ka, on­da ono ne ide da­le­ko. Jer sve što ra­di­mo i mi­sli­mo, ako ni­je na­dah­nu­to po­stig­nu­ćem du­bljeg ra­zu­mi­je­va­lja čo­vje­ka, i sti­ca­njem slo­bo­de ko­ja nas oslo­ba­đa i od za­ko­na, i od vre­me­na, i od smrt­nog ži­vlje­nja u nji­ma, ni­je od ne­ke ko­ri­sti.
Hri­stos Vas­kr­se!
(Autor je knji­žev­nik)

Pi­še: Mi­lu­tin MI­ĆO­VIĆ