Postupak, koji je prije skoro trinaest godina pokrenulo nekoliko porodica iz naselja Rubeža zbog zagađenja koje prouzrokuje Željezara, još uvijek je u sudskoj proceduri. Oni su 2006. godine tužili državu Crnu Goru, Opštinu Nikšić i pomenutu fabriku tražeći da im se nadoknadi pričenjena šteta na imanjima i objektima, ali i da pomenuti odgovaraju za višegodišnje ugrožavanje njihovih života. Međutim, uprkos jasnim izvještajima vještaka odgovarajućih struka, koji su potvrdili da je zagađenja i štete bilo, sudovi (među kojima se nikšićki oglasio nenadležnim), državu i Opštinu su oslobodili od odgovornosti iako su one dozvolile rad nekadašnjem industrijskom gigantu bez odobrenja za rad i svih neophodnih ekoloških saglasnosti. Nanesenu štetu, i to u gotovo minimalnom iznosu, porodicama iz Rubeža treba da nadoknadi Željezara u koju je tokom trajanja postupka uveden stečaj, pa je upitno da li će dobiti i te iznose koje je odredio Privredni sud poslednjom presudom od 21. juna prošle godine. Takvu odluku Privrednog suda, pojasnio je pravni zastupnik tužilaca, advokat Milan Vojinović, potvrdio je i Apelacioni sud septembra ove godine, zbog čega je on nedavno zatražio reviziju.
– U svojoj dosadašnjoj praksi imao sam brojne čudne odluke, ali ta je najčudnija od svih. Još nigdje nijesam naišao da se neko, u konkretnom slučaju država i Opština, oslobađaju od odgovornosti za pričinjena zagađenja i nanasenu štetu, a dale su saglasnost za rad privrednom subjektu, bez svih ostalih neohodnih dozvola ili kontrole – ističe Vojinović.
On i u zahtjevu za reviziju naglašava i, izgleda, uzalud podsjeća, da je odredbom člana 23 Ustava Crne Gore propisano da svako ima pravo na zdravu životnu sredinu, kao i na pravnu zaštitu tih prava, a da je svako dužan da čuva životnu sredinu, posebno država koja u konkretnom slučaju po tom pitanju nije odgovorna.
Objekti i imanja porodica koje su podnijele tužbu smješteni su na oko dvadeset metara od proizvodnih pogona Željezare. Tokom vještačenja nedvosmisleno je utvrđeno da je u procesu proizvodnje čelika u atmosferu emitovana veća količina raznih materija, među kojima i policiklični aromatični ugljovodonici, odnosno PAH čestice koje su koncerogene i uzročnici su raznih mutacija kod svih živih organizama. Vještaci su konstatovali da su u tom dijelu naselja, osim vazduha, zagađeni voda i zemljište, koje ne bi smjelo da se koristi narednih 50 godina bez obzira da li će fabrika raditi po ekološkim standardima. Tokom proizvodnje u pogonima su se dešavale i eksplozije koje su nanosile štetu na objektima tužilaca, što je u postupku i utvrđeno, ali sud ni to nije uzeo u obzir.
Rad nikšićke Željezare oduvijek je bio sporan, a o efektima procesa proizvodnje u njoj dovoljno su govorili izvještaji koji su svjedočili o enormnom zagađenju koja je ta fabrika pričinjavala ne samo lokalitetima u svojoj neposrednoj blizini, već cijelom Nikšiću. Inspekcije bi povremeno reagovale kao što je to bio slučaj 2005. godine kada su, zbog nepostojanja ekološke saglasnosti i nefunkcionisanja sistema za otprašivanje, nakratko zabranile rad ključnog fabričkog pogona Čeličana.
B.B.

Perović: Problematičan rad sudova

Direktor Ekološkog pokreta „Ozon“ Aleksandar Perović ističe da predugo trajanje sudskog postupka, kao i njegov ishod kada je u pitanju zaštita životne sredine, za crnogorsko pravosuđe nije novina. Inače, kako je naveo, prva i zasad jedina presuda iz te oblasti donesena je prije mjesec i odnosi se na podgorički Kombinat aluminijuma.
– To dovoljno govori koliko sudovi u Crnoj Gori imaju senzibiliteta za oblast zaštite životne sredine i zbog toga smatram da je njihov rad problematičan. U svom tom haotičnom stanju mi otvaramo poglavlje 27 koje se odnosi upravo na životnu sredinu – kaže Perović.
Problematično je, smatra on, i funkicionisanje institucija sistema koje uopšte nemaju kontrolu nad privrednim subjektima, posebno onim koji se bave industrijskom djelatnošću, a primjer je bivši nikšićki gigant.