Prije skoro tri decenije stručnjaci Svjetske zdravstvene organizacije (SZO) svrstali su gojaznost u kategoriju bolesti koja je poprimila epidemijske razmjere. Višak kilograma je zdravstveni problem koji muči ljude na čitavoj planeti. Na našim prostorima ljekari mahom samo savjetuju gojaznim pacijentima da povedu računa o ishrani, ne tretirajući debljinu kao ozbiljan problem koji može da dovede do dijabetesa, bolesti srca, bolesti koštano-mišićnog sistema... Primjera radi, samo jedan kilogram viška na stomaku naša kičma tretira kao sedam kilograma viška, jer su joj potrebni sedmostruko veći napori da omogući tijelu držanje i kretanje. Otud posljednjih decenija sve veći broj ljudi koji se žale na bolove u kičmi, ograničenost pokreta, brzo zamaranje i niz drugih zdravstvenih problema.
Kada dijete ne daju rezultate, gojazni ljudi donose odluku da odu na operaciju želuca. Ova hirurška metoda odnedavno se sprovodi i u Crnoj Gori, a sprovodi je prof. dr Miroslav Ilić, upravnik Klinike za grudnu hirurgiju u Sremskoj Kamenici i saradnik bolnice „Kodra” u Podgorici. Sa profesorom Ilićem razgovarali smo o barijatrijskoj hirurgiji, njenim prednostima u liječenju gojaznosti, kao i rizicima koji mogu da je prate.
-Dijete, i to one koje se sprovode pod nadzorom ljekara, u medicinskim uslovima, neuspješne su u liječenju gojaznosti u preko 90 odsto slučajeva – kaže prof. dr Ilić za „Dan”. - Svim pacijentima dobro je poznat efekat ponovnog dobijanja viška tjelesne težine nakon inicijalnog smanjenja, i to i više nego što je bilo prije dijete. Zbog toga je medicina došla do hirurgije kao trajnog rješenja za bolest gojaznosti i opasnih komorbiditeta koji prate gojaznost: početak ili prisustvo šećerne bolesti, povišen krvni pritisak, povišene masnoće u krvi i nagomilavanje u krvne sudove, hormonski poremećaji, oštećenje zglobova, hormonski poremećaji praćeni izostankom menstruacija kod žena i erektilnom disfunkcijom kod muškaraca. Hirurgija je indikovana kada je indeks tjelesne mase jednak ili veći od 35kg/m2, a može da se izvede i kod pacijenata koji imaju niži indeks tjelesne mase, a imaju već manifestnu šećernu bolest ili potreba profesije zahtijeva normalnu tjelesnu težinu.
●Da li je prije operacije potrebna psiho-fizička priprema?
- Prije operacije neophodno je da pacijent dobro razumije ponašanje nakon operacije da bi se prevenirale moguće rane komplikacije operacije, kao i da je spreman da promijeni navike. Operacija može mnogo da pomogne, ali su i preoperativne psihološke pripreme bitne. Ipak, hirurg se suočava sa pacijentima koji su „riješeni” da se podvrgnu operativnom zahvatu, jer su svjesni da im je dalji život onemogućen zbog velike tjelesne težine. U odnosu na tehnički deo zahtijevam od svih pacijenata da oslabe od pet do deset odsto aktuelne tjelesne težine, jer to umnogome pomaže izvođenju laparoskopske operacije, s obzirom na to da se jetra, koja je obično masna, „odmasti” i na taj način smanji, ostavljajući prostor nad želucem za slobodan hirurški zahvat.
●Kako izgleda operacija uklanjanja dijela želuca i koliko vremenski traje?
- Uklanjanje ili „smanjenje” želuca, kao najčešća operacija u barijatrijskoj hirurgiji danas (više od 80 odstosvih operacija je „rukavna resekcija želuca”) radi se tako što se malom kamerom kroz otvor od jednog centimetra uđe u trbušnu šupljinu i sa dodatna dva instrumenta (koji prolaze kroz dva otvora od pet mililetara) izvrši odvajanje velike krivine želuca, i to od jednjaka do dvanaestopalačnog crijeva, a onda se 75 odsto želuca odstrani upotrebljavajući specijalne samošivače („steplere”) koji istovremeno odsijecaju i ušivaju tkivo želuca. Operacija traje oko sat vremena. Na taj način novoformirani želudac postaje oblika banane i ima kapacitet od oko 150 mililitara. To znači da u budućnosti pacijent može da pojede u jednom obroku oko pet-šest zalogaja hrane, što je sasvim dosta i za mršavljenje i za normalno funkcionisanje organizma.
●Kako izgleda postoperativni tok i kojih savjeta pacijent mora da se pridržava da bi operacija dugoročno dala željene rezultate?
- Postoperativni tok podrazumijeva dijetalnu ishranu od mjesec dana; prve dvije nedjelje uzima se tečna ishrana, a druge dvije nedjelje kašasta hrana, slična ishrani za bebe. Hrana mora biti kuvana i mora se konzumirati u malim količinama i malim zalogajima. Svaki „višak” hrane ili tečnosti nagoni pacijenta sa smanjenim želucem da povrati. Ipak, najvažnije je da se pacijenti odreknu velike količine slatkiša, odnosno slatkih sokova i šećera u bilo kom obliku. Takođe, prvih mjesec dana ne treba uzimati alkohol. Ovo je bitno olakšano činjenicom da pacijenti nijesu gladni. Odstranjenjem želuca, odstranjuje se i stvaranje hormona gladi - grelina, tako da pacijenti ne samo da ne osjećaju glad, nego veoma često „promijene” ukus, mijenjajući i navike i ishrani. Na primjer, mnogi prestanu da „vole” meso.
●Da li operacija želuca može da bude rješenje i za liječenje određenih bolesti?
- Iste operacije koje se izvode za smanjenje kilaže, odnosno liječenje gojaznosti bitno utiču i na šećernu bolest. Operacija smanjenja želuca i dodavanje „bajpasa”, odnosno premoštenja dvanaestopalačnog crijeva utiče na prestanak uzimanja ljekova i insulina kod pacijenata koji su na ovakvoj terapiji, a imaju šećernu bolest. Ova „remisija” traje oko sedam do deset godina, odnosno operacija odlaže komplikacije (nekad i fatalne) na deset godina. Samo smanjenje tjelesne težine dovodi do potpunog izliječenja visokog krvnog pritiska, opstruktivne „slip apneje” (zaustavljanje disanja prilikom noćnog hrkanja), kao što potpuno normalizuje masnoće u krvi i hormone. Gotovo svi pacijenti potpuno prestanu da uzimaju ljekove koje su prije operacije uzimali. Iako ovo zvuči gotovo nestvarno - istina je o kojoj se malo zna, a pacijenti jedni drugima to prepričavaju, dok je ljekarska struka van ovih informacija, na žalost.
●Koliko često se događa da pacijent dođe na novu operaciju zbog ponovnog ekstremnog viška kilograma, jer nije usvojio nov životni stil?
- I pored velikog uspjeha ove hirurgije, oko četvrtina pacijenata ne uspije da promijeni svoje navike, nastavlja sa „ležećim” stilom života i počinje da uzima slatkiše. Toj grupi pacijenata može da se pomogne novom operacijom, kojom se dodaje „malapsorbtivna” komponenta - najčešće izvođenjem „bajpasa”. Tih operacija ima nekoliko. Ponovljenu hirurgiju mogu da izvedu hirurzi koji imaju veliko iskustvo u barijatrijskoj hirurgiji i u centrima sa višegodišnjim iskustvom. Ja se bavim 11 godina ovom hirurgijom i imam iskustvo i sa reoperacijama. Ove godine pozvao sam u „Kodru”eminentnog hirurga iz Izraela, dr Nasera Sakrana da zajedno izvedemo dva operativna zahvata kod pacijenata koji su operisani u Srbiji i Sjedinjenim Američkom Državama, a zadobili su ponovo višak tjelesne težine. Obe operacije izvedene su uspješno i obja pacijenta su za dva dana otišla svojim kućama.
●Koji su rizici operacije smanjenja želuca?
- Svaka operacija na čovjeku je opasna. Ali, barijatrijske operacije izvode dobro trenirani hirurzi pomoću vrhunske tehnologije, tako da su komplikacije rijetke. Međutim, kada se dogode, a dogode se kod oko jedan do dva odsto svih operisanih, pacijenti mogu biti u velikoj opasnosti. Najopasnija je komplikacija razilaženje steplerske linije, odnosno pojava izlaska tečnosti iz smanjenog želuca u trbušnu šupljinu. Tada su potrebni ne samo ogromno hirurško iskustvo, nego i najviši standardi u intenzivnom liječenju ovakvih pacijenata. Zato je neophodno da pacijent praktično cijelog života bude u kontaktu sa hirurgom koji ga je operisao. Ja sa svim mojim pacijentima komuniciram redovno i pratim njihovo zdravstveno stanje, tako da je za razliku od svih drugih hirurgija ovdje spoj hirurga i pacijenta doživotan.
Snežana Moldovan

Balon u želucu nije trajno rješenje
Prije dvadesetak godina na našim prostorima bilo je mnogo javnih ličnosti koje su se opredjeljivale za „ssplavi balon”, odnosno intragastrični balon. Koliko je ova metoda danas napuštena i koje su prednosti otklanjanja dijela želuca u odnosu na intragastrični balon?
- Intragastrični balon je konzervativna metoda kojom se ne može skinuti mnogo kilograma, a njegovo postavljanje zahtijeva i vađenje poslije šest mjeseci. Pacijenti kod kojih je intragastrični balon indikovan jesu pacijenti sa veoma malim viškom tjelesne težine. Iskustvo, i to ne samo moje, jeste da ova metoda nije indikovana kod pacijenata koji žele trajno rješenje. Jedino trajno rješenje jeste laparoskopska operacija. Ja sam operisao na desetine pacijenata koji su imali intragastrični balon, nakon koga su se još više ugojili.

Rekorder: Smršao 200 kilograma
Koliko je Vaš pacijent-rekorder skinuo kilograma?
- Za više od deset godina uradio sam oko 1.000 barijatrijskih operacija kod pacijenata koji su imali veoma visok indeks tjelesne mase. Imao sam pacijente sa svim oblicima šećerne bolesti i pacijente koji su dolazili zbog reoperacija. Pacijent kojeg sam pripremao mjesec dana za operaciju je sa 300 kilograma do danas skinuo oko 200 kilograma. Srećan sam jer do sada nijesam imao smrtnih slučajeva, iako je bilo nekoliko pacijenata sa veoma ozbiljnim postoperativnim tokom u kome je ceo tim, od rukovodstva bolnice „Kodra” pa sve do vrhunskih sestara i osoblja, dao svoju ogromnu žrtvu za živote i zdravlje ovih pacijenata, na čemu sam im veoma zahvalan i navodim ih kao najbitniju podršku mom radu u barijatrijskoj hirurgiji.

Skup zahvat
Intervencija hirurškog smanjenja želuca je prilično skupa. Šta utiče na visinu cijene?
- Barijatrijske laparoskopske operacije su skupe jer se koristi najsavremenija hirurška tehnologija koja je skupa: video stub, specijalni produženi laparoskopski instrumenti, specijalni trokari i mnogo „steplera”. U našoj sredini materijal za laparoskopsku operaciju, a prije svega onaj koji je za jednokratnu upotrebu (jer ostaje u pacijentu, kao što su to dijelovi steplera) iznosi par hiljada eura. Visoko rezolutivni laparoskopski stubovi koštaju enormno mnogo novca i kada se sve to sabere, operacija ne može biti jeftina. U SAD laparoskopsko smanjenje želuca košta oko 50.000 dolara, dok u zapadnoj Evropi košta oko 15.000 evra. U našoj sredini, pa i u regionu, operacija košta ispod deset hiljada eura.