Mediteranska voćna muva (Ceratitis capitata) svrstava se u grupu ekonomski najznačajnih štetočina u svijetu. Napada plodove više od 350 različitih biljnih vrsta, a naročito voće i povrće. Rasprostranjena je u oblastima tropske, suptropske i umjerene klime i bolje toleriše hladnije klimate od većine ostalih, tropskih, vrsta voćnih muva.
Od izuzetnog je značaja za područje Mediterana, gdje je veoma opasna na breskvi i citrusima, pa otuda i njen uobičajeni naziv. Štete izazivaju ženke koje probadaju koru ploda biljke prilikom polaganja jaja, i larve koje se hrane unutrašnjim sadržajem.



Na taj način nastaju direktne štete. Ovakvi plodovi su podložni napadu mikroorganizama (gljive i bakterije) i insekata koji ubrzavaju propadanje plodova i na taj način indirektno povećavaju štetu.
Plodovi koje napada vožna muva gube upotrebnu vrijednost, te tako štete koje izaziva mogu biti ogromne. Ekonomske posljedice njenog prisustva ne odnose se samo na direktni gubitak prinosa i povećanje troškova zaštite, jer su često indirektne posljedice mnogo veće. Zbog svega toga karantinska služba je prva i najodgovornija karika u sprečavanju njene pojave i širenja.
Simptomi napada na plodovima citrusa manifestuju se time da plodovi usljed ishrane larvi omekšavaju, unutrašnji sadržaj se raspada i prije vremena dozrijevaju. Sve ove promjene i razgradnja unutrašnjosti ploda su ubrzane fermentativnim procesima. Početni simptom napada se lako uočava na napadnutim plodovima citrusa jer se oko mjesta uboda u plod javlja svjetliji oreol kao reakcija okolnog tkiva. Izuzetak su kasnije sorte mandarine kod kojih početni simptom se ne uočava golim okom. Detaljnim pregledom ploda može se uočiti početni, s obzirom da kroz mjesta uboda u plod curi biljni sok. Vremenom se početni simptom napada i širi i pretvara u kružnu „masnu” tamno smeđu pjegu. Ovo je siguran znak da u plodu ima više larvi različitog stadijuma razvića. Dio ploda koji je zahvaćen procesom raspadanja može biti blago udubljen i mekši je od okolnog tkiva. Međutim, početni simptom napada se najlakše uočava na pomorandži. Mjesto uboda se prepoznaje po svjetlijoj kružnoj zoni u čijem se središtu vidi gde je ženka probila koru. Zahvaljući tome, za razliku od većine ostalih domaćina, na plodu pomorandže vidi se i broj uboda. Mjesta uboda u plod limuna, uočava se po smolastoj kapljici. Nastaje kao reakcija tkiva kore na ubod, jer dolazi do isticanja kapi soka iz limuna koji u konkaktu sa vazduhom očvrsne.
Za razliku od ostalih domaćina, napadnuti plodovi citrusa često ostanu da vise na gradi, premda može doći do prijevremenog otpadanja.
Mediteranska voćna muva na mandarini Owari razvija jednu generaciju godišnje. Međutim, na osnovu prosječnih mjesečnih temperatura i prosječne mjesečne relativne vlažnosti vazduha i na osnovu prisustva drugih biljaka domaćina čiji su plodovi prijemčivi za napad ranije u odnosu na najzastupljenije sorte mandarina (prošlogodišnji plodovi cirtusa, smokva, japanska jabuka) na crnogorskom primorju voćna muva može razviti tri, pa čak i četiri generacije godišnje. Klimatogrami ukazuju se da se period od aprila do novembra nalazi u povoljnoj zoni razvića ove štetočine pri čemu su avgust, septembar i oktobar najčešće u optimalnoj zoni ili veoma blizu optimuma. Odrasli insekti koji u prirodnim uslovima izlete polovinom ili krajem jeseni mogu da prežive tri do četiri mjeseca, iako najveći broj ugine tokom prva dva. Najkritičniji mjeseci za preživljavanje su januar i februar zbog nižih temperatura, pretpostavka je da mali broj imaga preživi i ove mjesece na skrovitim mjestima izvan voćnjaka i da nastavljaju životnu aktivnost u proljeće. Najveći dio populacije prezimi u zemljištu u stadijumu lutke, premda je konstantovana smrtnost oko 90 %.
U zavisnosti od vrste atraktanta za utvđivanje prisustva, rasprostranjenosti i dinamike leta imaga koriste se razne klopke: Mc Phail, Tephi, Jackson.. Za privlačenje muve se koriste razna sredstava:
- za ženke: kombinacija hidroliziranog proteina i amonijumove soli, Biolure,
-za mužjake: paraferomoni (Trimedlure, Capilure) i rjeđe prirodni atraktant (ulje od sjemena angelike)
Suzbijanje mediteranske voćne muve vrši se održavanjem higijene voćnjaka- sakupljanje i spaljivanje svih plodova sa simptomima napada, zatim praćenjem dinamike leta, odnosno početkom hvatanja prvih muva u klopkama i pojave prvih simptoma napada u vrijeme kada su plodovi prijemčivi za napad (poluzreli plodovi). Za prskanje se primjenjuju insekticidi sa kontaktnim i utrobnim dejstvom piretroidi (deltametrini), organofosfati (primifos – metila), abamektin, spinosad.
Nevena Barjaktarović,
inženjer agronomije

---