Dokumentarna izložba „Tamo daleko 1918-2018” okupila je u Galeriji solidarnosti u Kotoru brojne Bokelje, potomke solunskih boraca, poštovaoce jubileja stogodišnjice početka proboja Solunskog fronta i završetka Prvog svjetskog rata. Na petnaestak panoa ove postavke, koju su donedavno imali priliku da vide i u Herceg Novom i Tivtu, prikazani su istorijski podaci i fotografije – opšta svjedočanstva o Veljem ratu i ona posebna o doprinosu bokeljskih dobrovoljaca koji su „od Kufina do Debelog brijega” učestvovali u oslobodilačkoj srpskoj i crnogorskoj vojsci. Brojni posjetioci imali su priliku da na tri panoa iščitavaju imena svojih predaka iz Budve, Kotora, Grblja, Herceg Novog, koji su se borili na strani saveznika. Taj popis imena preuzet je iz knjige „Bokelji na strani Srbije u Prvom svjetskom ratu” autora Milana Gulića, u izdanju Srpskog kulturno-prosvetnog društva „Prosveta” iz Herceg Novog. Knjiga, koju su posjetioci imali priliku da kupe, obuhvata i dobrovoljce iz Boke u Kraljevini Crnoj Gori, te dobrovoljce iz Boke na stranama drugih savezničkih zemalja.
– Broj od 1.900 dobrovoljaca među 40-ak hiljada stanovnika sa tako malog prostora Boke Kotorske i žrtva koju su podnijeli, zaslužuje pažnju ovom izložbom i tom knjigom. Boka Kotorska je sagledana u okviru istorijskog konteksta tadašnjih opština Herceg Novi, Risan, Kotor i Budva-Kotorski kotar, najjužnija administrativna jedinica Austrougarske i njene Kraljevine Dalmacije. Važno je da svi oni budu na jednom mjestu, da se povežu i da se njihova imena pojave u okviru jedne publikacije, kazao je za „Dan” istoričar Gulić. Citirajući dijelove pisma đenerala Svetislava Simovića, Duško Davidović, član UO Matice Boke, iznio je zanimljive arhivske podatke o ulasku oslobodilačke vojske u Kotor 9. novembra 1918. godine, te podsjetio na posljednju proslavu godišnjice oslobođenja u Velikom ratu iz 1940. godine, citirajući hroničara lista „Glas Boke”.
– Stogodišnjica okončanja Velikog rata je prilika da se taj slavni dio istorije jače utisne u spisak istorijskih događaja koji se moraju redovno obilježavati, saopštavati mladima i čuvati od zaborava, jer „narodi koji nisu čuvali svoju prošlost, prošli su kroz istoriju kao dim”, poručio je Davidović.
Prisutnima se obrato i Božo Mihailović iz grbaljskog sela Prijeradi, rođak Đorđa Mihailovića, čuvara srpskog vojničkog groblja Zejtinlik. Sopran Isidora Nikolić je u pratnji gitaristkinje Sonje Tešović emotivnom izvedbom nadahnula prisutne da zajedno sa njom u „horu” zapjevaju kultnu pjesmu „Tamo daleko”.
Izložbu potpisuju Marinko Lugonja iz Udruženja za njegovanje tradicije i kulture valjevskog kraja, jedan od najboljih grafičkih dizajnera u oblasti istorije umjetnosti na ovim prostorima, Bokelj Marko Kentera iz agencije „Tipon”, te Gojko Raičević. Priređena je u saradnji sa Maticom Boke i „Muzejom Mirka Komnenovića” u Herceg Novom, uz podršku Konzulata Republike Srbije. Premijerno je prikazana u Kongresnoj sali u Vašingtonu, a u jubilarnoj godini ima svoj život u SAD-u, Srbiji, uz najave u galerijama Evrope.
M.D.POPOVIĆ

Svjetionik potomstvu

U čast stogodišnjice proboja Solunskog fronta u Herceg Novom je izložba „Tamo daleko” nedavno je prikazana i u Herceg Novom. Jubilej jednog od najslavnijih događaja u Prvom svjetskom ratu obilježen je postavkom koja je svojevremeno bila izložena i u američkom Kongresu i više gradova SAD.
Postavka, otvorena uz podršku Konzulata Srbije u Herceg Novom, otvorena je u bašti Muzeja „Mirko Komnenović” koji je i sam bio dobrovoljac srpske vojske u Prvom svjetskom ratu. Podsjetila je današnje Bokelje na požrtvovanost njihovih predaka koji su kao dobrovoljci krvarili na strani Srbije u vrijeme Velikog rata, na poznate ličnosti i događaje koji su obilježili Prvi svjetski rat u Crnoj Gori.
U prisustvu brojnih gostiju koje je predvodio Zoran Dojčinović, konzul Republike Srbije u Herceg Novom i Miloš Konjević, potpredsjednik Opštine Herceg Novi u ime ogranizatora predsjednika hercegnovske podružnice Matice Boke Mirko Mustur je naglasio da je ovo prije svega uspomena na Bokelje koji su kao dobrovoljci učestvoli u slavnim događajima Velikog rata i ispisali slavne stranice istorije i ostavili živote na bojištima od Drine i Kolubare, Cera i Beograda, Mojkovca i albanskih gudura, Krfa i Vida, da bi se sa Solunskog fronta krenulo u nezadrživi juriš i oslobodila otadžbina.
– Mi im se nijesmo dovoljno odužili hrabrim vojnicima. Nijesmo dovoljno rasvijetlili njihove motive, patriotizam i hrabrost. Dio tog duga je i ova izložba. Nadam se da ovim ne zatvaramo ovu priču i da ćemo nastaviti slagati mozaik sastavljen od ratnih priča Bokelja koji su bili dobrovoljci u slavnoj srpskoj vojsci. Ako zaboravimo svoju istoriju i svoje pretke, izgubićemo pravo na budućnost – kazao je Mirko Mustur.
Publicista Nebojša Rašo je dao istorijski pregled početka proboja Solunskog fronta naglasivši da je oko 1.000 dobrovoljaca iz Boke, neki kao vojnici na frontu, a neki sakupljajući pomoć za vojsku, dalo značajan dopinos savezničkoj pobjedi u Prvom svjetskom ratu.
„Na žalost ovi junaci predani su zaboravu”, rekao je Rašo i spomenuo Jefta Gojkovića, Mirka Komnenovića, Mihaila Mića Pavlovića, ratnog fotografa sveštenika Rista Šukovića. Krsta Brguljana sa Prčanja, Milana Srzentića i druge, koji su se borili za slobodu u velikom ratu.
– Ova izložba i obilježavanje ovog jubileja je prijeko potrebno da se ovi dobrovoljci ne zaborave, a faslifikati koji se pojavljuju našem vremenu pobiju, jer treba reći istinu - da su se Bokelji borili za slobodu Južnih Sovena i da nikakve laži i faslifikati ne mogu i ne smiju umanjiti njihov znača – poručio je Nebojša Rašo.
Ova izložba, pored Herceg Novog, Valjeva, na Floridi i Ohaju, biće predstavljena i u Banja Luci, Trebinju, a u toku su pregovori oko prezentovanja i u Čikagu, Londonu, Moskvi, Pragu, Krfu, Parizu. Prva stanica postavke „Tamo daleko 1918-2918” je Kotor gdje će biti otvorena 26. septembra.
Z.Š.