Iz­lo­žba gra­fi­ka „Al­breht Di­rer i nje­go­vi sa­vre­me­ni­ci - Tri­jum­fal­na po­vor­ka ca­ra Mak­si­mi­li­ja­na Pr­vog” iz zbir­ke Is­toč­no­slo­vač­kog mu­ze­ja iz Ko­ši­ca po­sli­je dva­de­set go­di­na na­šu pu­bli­ku je po­no­vo su­o­či­la sa ovim ve­li­kim stva­ra­o­cem re­ne­san­se. Odav­no se u srp­skoj pre­sto­ni­ci ni­je pro­te­zao red za ne­ku iz­lo­žbu kao 4. sep­tem­bra na­ve­če is­pred Ko­na­ka knje­gi­nje Lju­bi­ce gdje je u Sa­li pod svo­do­vi­ma iz­lo­že­no 138 gra­fič­kih li­sto­va sli­ka­ra, gra­fi­ča­ra, cr­ta­ča i te­o­re­ti­ča­ra ko­ji je pomjerao gra­ni­ce umjetn­osti s po­čet­ka 16. vijeka. Pr­vu gru­pu či­ni 20 gra­fič­kih li­sto­va Al­breh­ta Di­re­ra i 74 ostva­re­nja nje­go­vih sa­vre­me­ni­ka, a dru­gu gru­pu či­ne 44 li­sta ču­ve­ne kom­po­zi­ci­je „Tri­jum­fal­na po­vor­ka ca­ra Mak­si­mi­li­ja­na Pr­vog”. Uz Di­re­ra su i ra­do­vi nje­go­vih sa­vre­me­ni­ka i uče­ni­ka, me­đu ko­ji­ma su iz­u­zet­na ime­na gra­fi­ke po­put Hajn­ri­ha Al­de­gre­fe­ra, Al­breh­ta Al­dor­fe­ra, Lu­ke Kra­na­ha Sta­ri­jeg, Mar­kan­to­ni­ja Ra­i­mon­di­ja i dru­gih.
– Di­rer je sa­ma su­šti­na re­ne­san­snog ide­a­la, uni­ver­zal­nog čo­vje­ka i umjet­ni­ka. Bio je na­uč­nik, pi­sao je pr­ve tek­sto­ve o ge­o­me­tri­ji i ljud­skim pro­por­ci­ja­ma na nje­mač­kom je­zi­ku. Da­kle, bio je po­sve­ćen ra­zu­mu i is­ku­stvu, ali u isto vri­je­me, du­bo­ko po­bo­žan i po­sve­ćen traj­nim, tra­di­ci­o­nal­nim pi­ta­nji­ma od­no­sa Bo­ga i čo­vje­ka, smi­sla i svr­he umjet­no­sti i umjet­ni­ka. To dvoj­stvo je su­šti­na sa­me re­ne­san­sne kul­tu­re, i su­šti­na sa­mog Di­re­ra i to je ono što se vi­di na nje­go­vim auto­por­ter­ti­ma, kon­sta­tu­je dr Sa­ša Bra­jo­vić, pro­fe­sor evrop­ske umjet­no­sti no­vog vi­je­ka na Odje­lje­nju za isto­ri­ju umjet­no­sti Fi­lo­zof­skog fa­kul­te­ta u Be­o­gra­du, ko­ja je sve­ča­no otvo­ri­la po­stav­ku.
Po mi­šlje­nju ku­sto­sa Mu­ze­ja gra­da Be­o­gra­da ko­ji je do­ma­ćin po­stav­ke, Da­ni­je­le Va­nu­šić, me­đu iz­lo­že­nim ra­do­vi­ma po­seb­no mje­sto za­u­zi­ma­ju Di­re­ro­va dje­la „No­so­rog” i „Vi­tez, smrt i đa­vo”.
– Od li­sto­va iz ci­klu­sa Apo­ka­lip­sa sv. Jo­va­na, Ži­vot dje­vi­ce Ma­ri­je i Ve­li­ka Pa­si­ja iz­dva­ja se Sv. Mi­ha­i­lo u bor­bi sa ažda­jom. Cen­tral­no mje­sto Tri­jum­fal­ne po­vor­ke pred­sta­vlja­ju Tri­jum­fal­ne ko­či­je, kao pre­su­dan do­ga­đaj za Mak­si­mi­li­ja­nov ži­vot i nje­go­vu po­li­ti­ku: vjen­ča­nje sa kćer­kom Šar­la Smje­log, na­sljed­ni­com Bur­gun­di­je, na­vo­di Va­nu­šić. O ču­ve­nom „No­so­ro­gu” le­gen­da ka­že da ga je Di­rer na­cr­tao, a da ga ni­ka­da ni­je vi­dio, sa­mo slu­ša­ju­ći pri­če i vje­ro­vat­no gle­da­ju­ći ne­ke ski­ce ko­je su tr­gov­ci do­ni­je­li u Nir­nberg. U Evro­pi u to vri­je­me vi­še od hi­lja­du go­di­na ni­je vi­đen ni­je­dan no­so­rog (Rhi­no­ce­ros), ali ge­ni­jal­nom umjet­ni­ku po­šlo je za ru­kom da ga vjer­no i im­pre­siv­no pri­ka­že. Ču­ve­no dje­lo „Tri­jum­fal­na po­vor­ka ca­ra Mak­si­mi­li­ja­na Pr­vog” na­sta­lo je kao nardž­bi­na sa­mog ca­ra, a re­a­li­za­ci­ja je po­vje­re­na naj­bo­ljim umjet­ni­ci­ma tog do­ba – Al­breh­tu Di­re­ru, nje­go­vim uče­ni­ci­ma i sa­vre­me­ni­ci­ma. Car Mak­si­mi­li­jan, „po­sled­nji vi­tez” bio je bli­ži re­ne­san­snom ide­a­lu kul­tur­nog, ši­ro­ko obra­zo­va­nog, uni­ver­zal­nog čo­vje­ka, ne­go uobi­ča­je­noj sli­ci sred­njo­vje­kov­nog vla­da­ra. Pi­sao je auto­bi­o­graf­ske spi­se, a du­bo­re­zi ko­ji ilu­stru­ju nje­go­vu knji­gu Freydal na­sta­li su u Di­re­ro­voj ra­di­o­ni­ci 1516. go­di­ne. Već u to vri­je­me ču­ve­ni maj­stor iz Nir­nber­ga, Al­breht Di­rer, odr­ža­vao je ve­ze sa ca­rem Mak­si­mi­li­ja­nom i nje­go­vim dvo­rom još od 1512. go­di­ne, ali je por­tret ca­ra na­či­nio tek 1518. go­di­ne ka­da su obo­ji­ca bi­la go­sti na sa­bo­ru u Aug­zbur­gu. Tom pri­li­kom, car je Di­re­ru po­zi­rao za cr­tež na osno­vu kog su ka­sni­je, tek po­sli­je ca­re­ve smr­ti, iz­ra­đe­ne jed­na gra­vi­ra i dvi­je sli­ke, ko­je su ukra­ša­va­li i po­hval­ni spi­si pi­sa­ni na la­tin­skom je­zi­ku. Car ni­je odo­lio sla­vi umjet­ni­ka i po­že­lio je da mu po­vje­ri i rad na mo­nu­men­tal­nom dje­lu ko­je je tre­ba­lo da pro­sla­vi car­sko ime i di­na­sti­ju Hab­zbur­ga. Naj­ljep­ša dje­la ko­ja je Di­rer re­a­li­zo­vao za ca­ra na­la­ze se kao cr­te­ži na mar­gi­na­ma im­pe­ra­to­ro­vog Mo­li­tve­ni­ka, ko­ji je bio pred­vi­đen kao po­klon vi­te­škom re­du Sve­ti Đor­đe. Di­rer je cr­te­že iz­vo­dio sa­mo u jed­noj bo­ji – cr­ve­noj, ze­le­noj ili ru­ži­ča­stoj.
Ivan Ha­vli­ce, pa­žlji­vim oda­bi­rom ra­do­va ko­ji se ču­va­ju u ko­lek­ci­ji Is­toč­no­slo­vač­kog mu­ze­ja u Ko­ši­ca­ma, uspio je da oži­vi „duh vre­me­na” i da pri­ka­že od­nos iz­me­đu umet­no­sti i dru­štve­ne stvar­no­sti epo­he.
M.Nj.