-Piše:
DR ANA M. ZEČEVIĆ
Na ovom mjestu se i Lenka uključuje u dijalog, prekorijeva ih oboje – svi izlažu u isto vrijeme svoj varirani motivski materijal, čime je postignuta polifona faktura vokalnog stara. Nakon opisanog trija, počinje izlaganje poslednje Lenkine strofe, i za razliku od prethodnih, dionica klavira je dopunjena i gudačima. Nakon Lenkine strofe, slijedi rečenica od jedanaest taktova u e-molu – to je komentar pjesnika o tome da Lenka poznaje njegovu više godina staru pjesmu.
„Muzika u muzici” u Štatkićevoj operi podrazumijeva komponovane numere koje imaju svrhu da u dramskom momentu opišu poseban mentalitet i folklor, npr. ruski, mađarski i drugi. Takva numera je utkana u muzičko-dramsko tkivo opere i ima prije svega ukrasni karakter, dopunjuje i ističe atmosferu. U tom smislu kompozitor citira i obrađuje narodne pjesme raznih naroda.
Prvu pojavu citata narodnih melodija pronašli smo u 4. slici. Kao baletska numera navedena je Igra – vesela razigrana melodija vojvođanske pjesme Kato mi, Kato. U pitanju je strofična forma. Svaka strofa je bazirana na jednostavnom tonalno-harmonskom planu, uz modulacije iz dura u dominantni mol, a svaka cjelina završava polukadencom A-dura. Naredna pjesma – Erdeljanka je takođe oblika strofične pjesme. Molska melodija je brza, data u taktu 3/4, zasnovana na ritmičkom toku u sitnijim notnim vrijednostima sa triolom na prvoj jedinici brojanja. Strofe završavaju polukadencom. Treća numera je Žikino kolo – bazirana na pravom srpskom melosu. Kolo je dato u nešto laganijem tempu, dok se u pratnji, u dionicama gudača pojavljuju akordi u kontra ritmu, na nenaglašenom dijelu takta. Zatim su pjesme Ništa lepše ni milije nema i Đuvegije ulančane jedna u drugu, kao i u nastavku Đurđevska kišica koja donosi homofoni orkestarski stav.
U osmoj slici se javlja Sremačka igra koja takođe predstavlja obradu citata narodne melodije. Kompozitor izlaže Fugu Sremačku, pa pjesmu Lepo ti je u našemu Sremu. Tonalni centar je A-dur, a melodije završavaju polukadencama, u narodnom maniru. Ovo su plesne tačke koje konkretno u tkivu dramske radnje predstavljaju dio jedne svečanosti, otvaranja pozorišta, dakle, to je „muzika u drami”. U analizi opere, pak, to je „muzika u muzici”.
U jedanaestoj slici posvećenoj grofu Orlovu obrađene su ruske melodije. Timpani i cio orkestar odmah na početku najavljuju svečani dolazak grofa. Punktirane figure u kombinaciji sa triolom, sinkopirani ritmovi su u službi najave ruske zvanice. Nakon dijaloga grofa i Adamiča o ljubavi prema Lenki Dunđerskoj (bas i tenor), komentariše da će se vratiti sâm u Rusiju. Adamovič veliča Rusiju, ali želi da Lenka ostane u njihovom gradu. Grof poziva na ples i muziku, najavljuje Sevastopoljski vals u kojem su kombinovane numere Ruski vašar (Arlekino) i motivski slična – Kozaci sa Dona, potom Ciganski tabor i Stepski konji. To su orkestarski nadgrađeni citati ruskih narodnih pjesama, u funkciji prikaza ruske kulture, s jedne strane, i opšte atmosfere tog dramskog momenta, s druge strane posmatrano.
Iz prethodnih razmatranja može se zaključiti da su ličnost i djelo Laze Kostića izazivali različita osjećanja čitalaca, kritičara, kao i stvaralaca – kako muzičke, tako i drugih vrsta umjetnosti. On je jedan od najznačajnijih srpskih poligrafa ili polihistorika. Bio je multidisciplinarno talentovan: kao pjesnik, filozof, estetičar, političar, polemičar, kritičar, teatrolog i novinar. Potom, bio je vrstan prevodilac, a pokazao je talenat u fizici. Upravo zbog toga je inspirisao umjetnike iz mnogobrojnih vrsta umjetnosti da obrađuju i nadgrađuju njegovo djelo, kao i naučnike – da objasne i na novi način protumače njegovo stvaralaštvo. Takođe je izazvao i bujicu negativnih ocjena od strane nekolikih književnih teoretičara, kako o njegovom književnom opusu, tako i o prevodu djela pojedinih zapadnoevropskih pisaca. Ipak, preovlađuju pozitivne ocjene o njegovom radu.
(Nastaviće se)
