Prvoj fazi pripada i film „Ganga Zumba” (1963) Karlosa Dijegesa (r. 1940), istorijska pripovijest o uspješnoj pobuni robova na jednoj plantaži šećerne trske u XVII vijeku. Ti i slični filmovi ostvarili su veoma zapažen uspjeh na međunarodnim festivalima. Godine 1962. pet ih je osvojilo značajna festivalska odličja, i to u trenutku kad su činili dvadeset odsto ukupne produkcije brazilske industrije. Druga faza trajala je od 1964. do 1968. Bio je to period preispitivanja, a na kraju i razočarenja kad je civilna vlast zbačena vojnim pučem a svi oblici demokratije netragom nestali. U to vrijeme su snimljeni „O desafio” (1966) Paula Sezara Sarasenija i Rošin „Zemlja u transu” (1967), čiji su protagonisti urbani intelektualci koje mori sumnja u vlastite sposobnosti. U poslednjoj i, po mnogo čemu, najbogatijoj fazi, između 1968. i 1972, kad je Petim institucionalnim zakonom uvedena represivna vojna diktatura, reditelji novog brazilskog filma mahom se okreću simbolizmu ne bi li zaobišli vojnu cenzuru. Ovaj period postao je čuven kao „ljudoždersko-tropikalistička” faza jer su mnogi filmovi snimljeni u formi mitološke alegorije ljudožderstva. Iako represivni, vojni režimi šezdesetih zaista su nastojali da podrže ekspanziju brazilske filmske produkcije. S tim ciljem je 1966. osnovan Nacionalni filmski institut, a 1969. državni filmski trust Embrafilme. Početkom sedamdesetih, rigorozna seksualna cenzura djelimično je ukinuta, ali se zato ideološka održala sve do obnove demokratije 1985. Ne časeći časa, nastupio je talas „pornošanšada”, mekih erotskih komedija, uglavnom popularnih kod lokalne publike. Međutim, osnivanje Embra-filma na kraju je ipak dovelo do vertikalne integracije brazilske filmske industrije pod državnom palicom. Ugledni pripadnici pokreta cinema novo, poput Karlosa Dijegesa i Nelsona Pereire dos Santosa, vratili su se na neuvijen poziv vlade da pristupe produkciji glavnog toka. Brazilska industrija je u narednih petnaest godina izbacila najmanje dvanaest svjetskih hitova, od kojih se većina bazira na nacionalnom folkloru, istoriji i književnosti. U tu grupu spadaju Dijegesovi „Crna robinja” (1976), prvi svjetski bioskopski hit brazilske proizvodnje, i „Baj-baj Brazil” (1980), „Dona Flora i njena dva muža” (1976) Bruna Bareta (r. 1955), „Tenda dos milagres” (1977) i „Memorias do Carcere” (1984) Pereire dos Santosa, prema memoarima Grasilijana Ramosa, političkog zatvorenika u vrijeme Vargasove diktature i autora knjige „Suvi život”, po kojoj je isti reditelj snimio svoj prvi film; „Pixote” (1981, dobitnik nagrade Udruženja njujorške filmske kritike za najbolji strani film, i „Poljubac žene pauka” (1985) Ektora Babenka (1946–2016), rodom iz Argentine, i „Erendira” (1983) Ruja Gere, po romanu Gabrijela Garsije Markesa. Po obnovi demokratije 1985. i izboru prvog predsjednika iz redova civila od 1964, Embrafilme ne samo da je skrenuo pažnju svijeta na brazilsku kinematografiju nego je i zauzeo 50 odsto domaćeg tržišta, što je nezapamćen podvig u istoriji brazilskog filma. Od dvanaest filmova koliko je u zemlji proizvedeno 1963, Brazil je od 1983. naovamo, s prosječnih sto filmova godišnje, postao šesti proizvođač u svijetu. Činilo se da je to trijumf kapitalističke inicijative u kombinaciji s državnim protekcionizmom i politički angažovanim stvaraocima. Na nesreću, nova vlada Žozea Sarneja od prethodnika je naslijedila godišnju stopu inflacije od osam stotina odsto i ogroman teret stranog duga. Zato je proizvodnja Embrafilma krajem osamdesetih opala za 30 do 40 procenata, a na snagu je stupilo novo i rigorozno protekcionističko zakonodavstvo. Industrijom su zagospodarili porno filmovi domaće produkcije, kako meki tako i tvrdi, premda su se i dalje snimala ostvarenja svjetskog kalibra. Sarnejeva vlada je, međutim, 1990. Embrafilmu oduzela sve fondove, a Ektor Babenko je u Kanu izjavio da je brazilska kinematografija mrtva. Brazil je u narednih nekoliko godina iskusio munjevitu spiralnu deflaciju a filmska industrija gotovo se ugasila. Godine 1992. bilo je dovršeno samo šest igranih filmova. Država je narednih godina uspješno stimulisala domaću produkciju poreskim olakšicama za kompanije koje ulažu u kinematografiju.

Piše:

DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ

(Nastaviće se)

---