-PIŠE:

DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ


Vitnijev prvi cilj bio je da iz holivudskih filmova ukloni ne baš laskave stereotipe i dezinformacije o Latinskoj Americi i podstakne proizvodnju filmova s autentičnim latino zvijezdama. Ukratko, u ratnim godinama snimljeni su afirmativni filmovi o životnom putu meksičkog predsjednika iz XIX vijeka Benita Huareza i oslobodioca Južne Amerike Simona Bolivara, kao i filmovi sa savremenom tematikom, koji su, prvi put u istoriji američke kinematografije, pravili razliku između lokalnih latinoameričkih osobenosti. I konačno, u to vrijeme je Holivud „uvezao“ mnoštvo talentovanih latinoameričkih glumaca, upoznavši američku publiku s izvođačima poput Lupe Velez, Karmen Mirande, Desija Arnaza i Sesara Romera. Druga inicijativa Džona Heja Vitnija nosila je jasniji politički biljeg i odnosila se na neutralizaciju propagande koja je u Argentinu, Brazil i Čile pristizala posredstvom telegrafa, igranih filmova i dokumentaraca iz Sila osovine. U tu svrhu je osnovao Odjeljenje za filmske novosti. Godine 1943. CIAA je latinoameričkim bioskopima proslijedila više od dvije stotine proameričkih filmskih novosti namijenjenih besplatnoj distribuciji. Na kraju rata je apsolutna nadmoć američkih kompanija na latinoameričkom filmskom tržištu bila neosporna, baš kao i geopolitička pobjeda koju su Sjedinjene Države odnijele nad Silama osovine. Kako je uočio Horhe Šnitman: „Mada je američka filmska industrija između 1930. i 1980. pretrpjela čudesne transformacije, problem njene dominacije u Latinskoj Americi praktično je postojao od početka do kraja tog perioda, sa izuzetkom Kube nakon 1959, a donekle je umanjivan samo kad bi latinoameričke vlade zavele dosljednu protekcionističku politiku ili kad bi određena tržišta izgubila privlačnost zbog nepovoljnog deviznog kursa i sličnih problema“. Protekcionističku politiku su koliko-toliko dosljedno sprovodile samo tri zemlje: Argentina, Meksiko i Brazil. Od njih, samo su Meksiko i Brazil postigli makar djelimičnu autonomiju vlastitih tržišta.

Meksiko je imao manje uspjeha nego Brazil. Ta zemlja pokušala je da svoju industriju oblikuje po uzoru na američku i, u najboljem slučaju, uspjevala da proizvede filmove poput Bunjuelovog „Zaboravljeni” (Los olvidados, 1950, dobitnik Nagrade za najbolju režiju u Kanu 1951). U najgorem slučaju, izbacivala je stotine niskobudžetnih, na brzinu sklepanih proizvoda, koji su u lokalnom okruženju bili poznati kao čurosi (churros), popularne pržene poslastice od testa, niske hranljive vrijednosti. Čurosi su se masovno proizvodili tokom šezdesetih, ali i kasnije.

„Zlatno doba" meksičke kinematografije nastupilo je četrdesetih godina, kad je 1942. osnovana Kinematografska banka (Banco cinematografico), agencija za odobravanje kredita producentima koji su imali podršku centralne vlade. Meksiko je 1945. proizvodio rekordnih osamdeset do devedeset filmova godišnje dok su, poređenja radi, Argentina i Španija pravile po pedeset do šezdeset. Po ugledu na američki model, ustanovljen je i oligarhijski sistem filmskih studija, u čijoj su osnovi stajale zvijezde. U toj deceniji, svjetsku slavu je stekao tandem koji su činili reditelj Emilio,,EI Indio" Fernandez (1904–1986) i snimatelj Gabrijel Figeroa (1907–1997) – npr. „Marija Kandetarija” (1943, Gran pri u Kanu 1946). Pročuli su se i filmovi u kojima je glumio izvanredni komičar Kantinflas (pravo ime Mario Moreno, 1911–1993). Ovaj period su obelježili takođe urbani cine negro filmovi (film noar) Hulija Brača (1909–1978) i Roberta Govaldona (1909–1986).

Pedesetih i početkom šezdesetih u lokalnim okvirima bili su popularni žanrovi rančerske komedije (comedia ranchera) i kabaretske melodrame, dok su pažnju svijeta privlačili meksički filmovi Luisa Bunjuela i, u manjoj mjeri, radovi njegovog scenariste španskog porijekla Luisa Alkorize. Zlatno doba je, međutim, završeno već početkom šezdesetih. Proizvodnja je s rekordnih 136 igranih filmova 1958. spala na nezapamćeno nizak nivo od svega 71 film 1961. godine, a industriju je preplavio talas jeftinih čurosa. U Sijudad Meksiku je 1963. osnovana prva filmska škola Centro universitariode estudios cinematograficos (CUEC). U njoj su krajem šezdesetih diplomirali mladi reditelji koji su se prvi put okrenuli nezavisnoj produkciji i u svojim filmovima otvoreno izazivali represivni režim predsjednika Gustava Dijaza Ordaza.


NASTAVIĆE SE

---