U oscilacijama između uzleta i padova, između zanosa i rezignacije, Don Kihot mu je bio poslednji zaklon i utočište. Kada je gubio veru u krilatu filozofiju nade, kada je zanos slabio, a ideali se raspršivali, kada je upoznavao časove pada, poraza i neizbežne bede – tešio se sećanjem na viteza tužnoga lika. U ljubavnim zanosima i klonućima, lebdeo mu je pred očima vitez koji je idealizovao, poput Tristana, žensku lepotu” (str. 109).

Pjesma Don Kihotu sastavljena je od pet strofa, a svaka od strofa – od po deset stihova. Pisac se u nesreći, patnji, borbi, uvijek sjeti „budaline Sevedrine” (poslednji stih u svakoj strofi pjesme), svom unutarnjem pomoćniku, svom prkosu. Ponavljajući poslednji stih, pjesnik stvara refren koji mu služi kao otklon u odnosu na turobni, teški ili tragični sadržaj svake sledeće strofe. U refrenu je svijetla uspomena, sjećanje koje daje snagu za dalju borbu. O važnosti refrena u pjesmi Luka Kecman piše sledeće: „Od posebne važnosti je funkcija refrena. On se u stvari čita kao dramska pauza” (vidjeti knjigu Luke Kecmana Dramsko oblikovanje u pripovetkama Petra Kočića, Banja Luka, 2009, str. 70–71).

U ovoj pjesmi refren je pauza koja akcentuje nekada svijetlu prošlost srpskog naroda, naspram sadašnje stvarnosti. Pjesnik želi da ta prošlost bude motiv za nacionalno jedinstvo i dalju borbu srpskog naroda. Jedino nisu vrijedni uspomene na „budalinu Savedrina” one slike u kojima se pametni klanjaju plitkim umovima, gdje junake muče „skotovi i kukavice”. Čini se da je u ovoj pjesmi glavna tema oslobođenje, a u realizaciji dramske radnje se „vodi igra” unazad, jer se do kraja pjesme ne vidi pozitivan ishod pjesnikovih nastojanja, naprotiv. Kostić je znao da je njegov san o oslobođenju i ujedinjenju srpskog naroda samo jedan uzaludan, donkihotovski san, ali uprkos tom saznanju nije odustajao od njega.

Dužde se ženi – U narednom periodu, Kostić je boravio u Beču i povremeno na Cetinju, gdje se bavio novinarstvom, prateći ratna zbivanja između Rusije i Turske, kao i svoje rodne grude. Godine 1878, za kalendar Pančevac, Laza Kostić piše pjesmu Dužde se ženi. U njoj opisuje situaciju u Veneciji, gradu koji se izbavio od kuge, a u znak zahvalnosti Bogorodici, gradi velelepnu crkvu Santa Maria della Salute (Sveta Marija od Spasa). Zanimljivo je to da je Kostić ovu pjesmu o Veneciji ispjevao iako nije do tada bio u tom gradu. Venecija je bila u modi kao tema u evropskoj literaturi, a to je privuklo i Kostića. Za njega prije svadbenog puta (1895) Venecija postoji samo u snovima i u poeziji velikih svetskih pesnika. On o njoj mašta i kreira sopstvenu sliku punu inspiracije i pitoresknosti.

Za ideju pjesme Dužde se ženi iskorišćen je običaj koji datira od 1177. godine – tada je papa Aleksandar III poklonio duždu zlatni prsten, u znak pobjede mletačke flote nad flotom Fridriha Barbarose. Prema staroj ceremoniji, svake godine na praznik Vaznesenja, Dužd je bacao prsten u more i tako se vjenčavao sa morem. Otuda u Veneciji naziv „nevjesta Jadrana”. Na početku Kostićeve pjesme, pesnik žali za posječenim dalmatinskim borovima koji su korišćeni za gradnju katoličke crkve, pod imenom Santa Maria della Salute. (Pomenimo da je Kostić i u pjesmi „Beseda“ pisao o nesrećnoj sudbini srpskog bora koga su poslanici Mletačke republike sjekli i odvozili u Italiju). Šest godina ranije Kostić je negativno pisao o Bogorodici i „madonizmu” u katoličkoj crkvi. Zna se da je 1909. godine sa suprugom Julkom ponovo posjetio Veneciju, i nakon tog puta, kao i nakon mnogo snova o mrtvoj Lenki (vidi: Dnevnik snova Laze Kostića), on se poemom Santa Maria della Salute 1909. godine pomirio sa katoličanstvom i u ovu poemu utkao Lenkin lik.

No, da se vratimo na dramsku radnju rodoljubive pjesme Dužde se ženi. Dužde je riješio da u znak zahvalnosti Bogorodici izgradi veličanstvenu crkvu. Svi su srećni zbog te odluke i podržavaju jer, jedino je jedan starac podozriv, pita se – gdje će se naći građa za izgradnju, s obzirom na to da su sve kedrove posjekli u periodu kuge.

Piše:

DR ANA M. ZEČEVIĆ

(Nastaviće se)

---