-Piše:

MIRJANA D. POPOVIĆ


„Sedamdesetih godina prošloga vijeka ugledni profesori Ladislav Šaban, Božidar Grga i Emin Armano, organolozi i utemeljivači savremenog istraživanja orgulja kao instrumenta u bivšoj Jugoslaviji, počeli su za tadašnju Jugoslaviju da rade popis i analizu zatečenog stanja orgulja. To ih je dovelo i do muljanskih koje su obrađene u njihovom radu. Šaban je utvrdio stanje i rekao da su te orgulje od nacionalnog značaja za tadašnju državu i da ih treba zaštititi i obnoviti. Čini se da to nije našlo odjeka na lokalnom nivou, konkretno u Boki i Crnoj Gori. Zaštita se nije sprovodila, jer nažalost u Crnoj Gori nisu dovoljno upoznati sa kulturom orgulja. Da ih je zanimalo, situacija bi bila drugačija. Doduše, moramo znati da je zemljotres 1979. nanio veliku štetu cjelokupnoj kulturnoj baštini na ovom području i da su decenijama sve snage bile upregnute da se spasi i obnovi sve što je moguće. Međutim, puno toga se obnovilo i to zaista kvalitetno, a u međuvremenu došlo je i vrijeme turističkog procvata i blagostanja, ali se na neka vrijedna djela naše baštine jednostavno zaboravilo ili su zanemarana”, ističe don Robert Tonsati, inicijator obnove orgulja iz 18. vijeka.

Na području Crne Gore orgulje su rijedak instrument. One istorijske, ne moderne elektronske ili digitalne orgulje, nalaze se isključivo na teritoriji Kotorske biskupije. Od nekada puno većeg broja, danas je sačuvano samo šestoro orgulja: u Perastu se nalaze dva instrumenta (Crkva Sv. Nikole i Crkva Gospe od Škrpjela), u Crkvi Sv. Klare u Kotoru vrijedne „Majer” orgulje, u Crkvi Sv. Josipa jedne ruinirane iz radionice Moskateli, te novije ali manje dvomanualne orgulje firme „Fischer&Krämer” u Katedrali. Stare, velike pneumatske orgulje (Majer) u Katedrali su toliko stradale u zemljotresu da je njihova obnova potpuno neisplativa, što zbog stepena oštećenosti, što zbog pneumatskog sistema trakture koji se više ne smatra pouzdanim i vrijednim obnove. Postoje još neki dijelovi istorijskih orgulja iz drugih crkava, ali potrebno je napraviti stručnu analizu da se utvrdi stepen i procenat očuvanosti.

U Crkvi Pomoćnica kršćana na Mulu nalaze se orgulje koje je venecijansko-dalmatinski graditelj Dominik Moskateli izgradio 1784. godine. Obnavljane su 1852. godine u Trogiru, a na Muo su donesene iz Zadra 1888. godine. Jedne su od dva instrumenta Domenika Moskatelija koja su „preživjela” do 21. vijeka. Ove orgulje imaju jedan manual, skraćeni pedal (nožnu klavijaturu) i devet registara s principalom 8` kao bazom za reducirani ripieno. Radi se o malom instrumentu, ali ne o pozitivu, i, kako je prof. Šaban zaključio: „iznenađuje njihova bogata zvučnost kojom ispunjavaju nevelik crkveni prostor”. Što znači da je i prof. Ladislav Šaban imao priliku da lično čuje muljanske orgulje, ističe don Robert Tonsati.

I druge crkve u Boki su imale orgulje, ali one su tokom vremena propale, velika vlaga i protok vremena čine svoje, a za vrijeme Prvog svjetskog rata su skidali cijevi orgulja, koje se izrađuju najčešće od kositra s primjesama drugih kovina, pretapali ih za topove i municiju, isto kao što su činili sa zvonima. U konstrukciji orgulja ima puno drveta, metala, kože, prirodni materijali propadaju ako se redovno ne obnavljaju, i to je samo po sebi skupo i zahtjevno, muljanske autentične orgulje su izuzetno vrijedne zato što je u njima sačuvana izvorna fonička građa,u mnogo većoj mjeri od Moskatelijevih orgulja u gradu Ninu.

– Orgulje na Mulu, prema mišljenju stručnjaka, sadrže gotovo svu izvornu foničku građu i to je važno prepoznati kod istorijskih orgulja – nije važno samo da se obnove da sviraju, nego se mora sačuvati sve što je u njima izvorno. Neke orgulje se obnavljaju i tako da spolja ostane samo „fasada” – vanjski dio, kućište kod orgulja se zove prospekt, a da je unutra sve novo, ali to nije poenta – onda ste dobili novi instrument, a niste sačuvali originalni. Tamo gdje je fonička građa više-manje cijela, onda se ide za tim da se takvom i očuva – ističe don Robert.

Restauracija orgulja na Mulu ušla je u program zaštite kulturne baštine Opštine Kotor za 2020. godinu, ali se sa aktivnostima još nije krenulo. Za njihovu obnovu potrebno je između 40 i 50 hiljada eura, zavisno od konačnog odabira firme za restauraciju.


(Nastaviće se)

---