-Priredio:

MILADIN VELjKOVIĆ


Uprkos žalbama na vojno neiskustvo partizanki, njihova hrabrost je bila neprestano isticana, a partizanska propaganda često je pisala o ratovanju partizanki i razvijala specifičnu predstavu o njihovom izuzetnom herojstvu. Iako je propaganda forsirala sliku hrabre i požrtvovane partizanke, ona nije bila samo propagandna tvorevina. Čitav niz svjedočanstava učesnika narodnooslobodilačkih borbi govori na sličan način o njima. Isticana je izuzetna hrabrost partizanki, ali i njihova spremnost i žrtve koje su zbog roda morale da podnesu kao pripadnice odreda. U želji da se dokažu partizanke su same nastojale da izdržljivošću, hrabrošću i prihvatanjem brojnih zadataka impresioniraju muške saborce. Prisustvo žena u odredima uticalo je i na hrabrije držanje muškaraca i podsticalo ih na heroizam u želji da se pokažu pred drugim polom. S druge strane, mnoga sjećanja, poput onih koja su ostavili Milovan Đilas i Mirko Tepavac, govorila su u prilog herojstva i hrabrosti partizanki, čak većih u odnosu na muške saborce.

Želja za dokazivanjem hrabrosti i borbenosti, kao i ravnopravnosti, često je podsticala žene u borbenim odredima na djela kojima su pokušavale da dokažu svoju hrabrost. Žene su morale da pokažu više nego muškarci i da dokažu svoje boračke sposobnosti, a čak su i podsticane od strane muškaraca da se izlažu nepotrebnom riziku.

Sticanje prvih činova tokom 1943. predstavljalo je konkretno svjedočanstvo ozbiljnosti učešća žena u odredima i odnosa prema njima. Ipak, značajan pokazatelj položaja žena bila je činjenica da činove nijesu dobile žene angažovane na komandnim položajima, već one angažovane u sanitetu poput Saše Božović, Julke Mešterović, Stanojle Đurić i Fride Gutman. „Žena danas” je novembra 1943. donijela članak „Prve žene oficiri” navodeći imena 13 žena koje su dobile oficirske činove. Čin potpukovnika dodijeljen je Julki Mešterović, dvije žene (Olga Dedijer i Lujza Pilher) dobile su činove majora, a još četiri ljekarke proglašene su za kapetane i jedna za poručnika. Osim ljekarskog osoblja, niže činove dobilo je još pet žena koje su bile borci.

Na osnovu učešća u ratu 2.000 žena dobilo je čin oficira. Od 967 žena čije su biografije predstavljene u knjizi „Žene Srbije u NOB” vojne rezervne činove stekla je 51 (5,3 odsto) žena, i to uglavnom činove kapetana (20), poručnika (14), ali i potporučnika (2), majora (6), potpukovnika (3), pukovnika (2).

Iako su 93 žene odlikovane Ordenom narodnog heroja, one su činile samo 7,03 odsto odlikovanih. Od žena koje su proglašene za narodne heroje 33 su ratovale na teritoriji Srbije. Prva žena koja je za života odlikovana Ordenom narodnog heroja bila je Spasenija Babović 1952. godine.

„Sektaštvo” prema ženama ostalo je neriješen problem partizanskih odreda. Osim otvorenog otpora, postojale su i prikrivenije forme iskazivanja nezadovoljstva prisustvom žena u odredu, uz nastojanja da budu upućene na teže položaje ili da im se dodijele drugorazredni poslovi. [...]

Iako je narodnooslobodilački pokret uložio napor i iskazao spremnost da angažuje žene u nekonvencionalnim ulogama, i dalje je smatrano da žene mogu bolje da djeluju na tradicionalnim dužnostima. U odredima je, uprkos proklamovanim nastojanjima, postojala i opstajala rodna podjela poslova. Za razliku od muškaraca, koji su bili prisutni u borbi i na vodećim pozicijama, žene su uglavnom obavljale pomoćne poslove. Rodnu hijerarhiju u odredima žene su dobrovoljno prihvatale, zadržavajući pozitivan stav o sopstvenom učešću u odredima. Rijetko se kod njih moglo sresti negodovanje zbog položaja koji su zauzimale i uglavnom nijesu iskazivale otpor nejednakosti. Vjerovatno su tradicija, uslovi rata i opasnost, kao i snaga komunističke ideologije, imali veći uticaj na njihovo osjećanje pripadnosti nego rodna neravnopravnost.

Komunistička ideologija pratila je patrijarhalnu ideju pravednosti i žrtovanja za bolju budućnost, što je odgovaralo tradicionalnim pogledima na ulogu žene čija je djelatnost u odredima posmatrana i kao svjesno žrtvovanje. Učešće žena u odredima predstavljano je kao žensko angažovanje na muškim poslovima i dobrovoljna žrtva za opštu dobrobit, a volja i požrtvovanje sa kojima su žene primale partijske i borbene zadatke često je korišćena do krajnjih granica njihovih napora i mogućnosti.


(KRAJ)

---