-PIŠE:

DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ


Igrani filmovi su se, zaslugom evropskih i američkih preduzetnika, u Kini pojavili u isto vrijeme kao i na Zapadu, a Kinezi su ih smjesta zavoljeli i nadjenuli im naziv ying she, ili „pozorište sjenki”. Prvi domaći filmovi snimljeni su 1905. a filmska industrija počela je da se formira već 1910. Njeno središte nalazilo se u Šangaju, a imala je podružnice i u drugim gradovima na obali. Zvuk je uveden 1929. i postepeno je nailazio na sveopšte prihvatanje. Komunistička partija Kine je u to vrijeme osnovala Grupu za film (Dianying zu), čiji su se pripadnici tridesetih godina infiltrirali u nekoliko većih studija i producirali ljevičarsko-liberalne filmove visokog umjetničkog kvaliteta. Nerijetko su se zasnivali na djelima koja govore o 4. maju. To su mahom bile socijalno angažovane melodrame sa antijapanskim motivima, kao što su „Chuncan” (Čeng Bugao, 1933), „Shennu“ (Vu Jongang, 1934, nijemi film), „Dalu“ (Sun Ju, 1934), „Malu tianshi“ (Mu-đih Juen, 1937), „Shizi jietou“ (Šen Siling, 1937). Ali usled japanske invazije 1937. i okupacije Šangaja, kineska filmska industrija bila je primorana da se preseli na jug, u britansku koloniju Hongkong, gdje je osnovan veliki ogranak, i u jugoistočnu Aziju. Kad je proizvodnja u zemlji nastavljena 1945, glavne teme filmova kao što su „Yijiang chunshu ixiang dong liu“ (Caj Čušeng i Dženg Đunli, 1947) i „Baianli lu yun he yue“ (Ši Dongšan, 1947) bile su traume koje su ostavili rat i okupacija (u Kini poznati kao „rat otpora Japanu“). U isto vrijeme, u državi je bjesnio građanski rat između Čang Kaj Šekovih nacionalista i komunističkih snaga pod vođstvom Mao Cedunga. Cedung je nakon pobjede 1949. u kopnenom dijelu zemlje proglasio Narodnu Republiku Kinu, a Čangova vlada prebjegla je na Tajvan. Nakon tih događaja, kineska kinematografija, iako ju je spajalo jedinstveno kulturno nasleđe, razvijala se odvojeno u (Narodnoj Republici) Kini, u Hongkongu i na Tajvanu.

Od 1949. do 1966. u Narodnoj Republici Kini trajao je period nacionalizacije i kolektivizacije. Filmska industrija pripala je resoru Ministarstva kulture a vlada je odlučila da izgradi deset velikih studija u najvećim kineskim gradovima i da modernizuje Sjevernoistočni filmski studio u Cangčunu, koji je ostao nakon japanske invazije. Do 1956. producirane su stotine socrealističkih filmova koji slave revoluciju i radost života u novoj socijalističkoj državi. Takozvani pokret „Stotinu cvjetova“ je 1957. ohrabren da uputi konstruktivnu kritiku na račun Komunističke partije, a nakratko je dozvoljena i proizvodnja filmova blago disidentske orijentacije kao što je „Xin juzhang daolai zhi gian“ (1956) Lua Bana i ekranizacija književnih djela poput „Jia” (1956) Čena Sihea. Nakon tog perioda nastaje politički represivan „antidesničarski“ pokret i počinje „veliki skok naprijed“, drugi kineski petogodišnji plan; prvi je realizovan između 1953. i 1957. „Veliki skok naprijed“ osmišljen je da bi se povećala nacionalna privredna proizvodnja. Od 1958. do 1959. filmska produkcija je udvostručena. Snimljeno je 229 igranih i animiranih kratkometražnih filmova, od kojih se većina bavila „Velikim skokom”, kao što su, na primjer, „Ai chang ru jia“ (1958) Džao Minga i „Gangren tiema“ (1958) Lua Bana. Ipak, filmska industrija je između 1959. i 1964. bila manje podložna politizaciji, ali ne i ideologiji, a reditelji su bili u poziciji da stvaraju stilski zanimljiva djela kao što su „Lin Zexu“ (1959) Dženga Đunlija, film inspirisan kineskom poezijom, i „Hongse niangzijun“ (1961) Sjea Đina. Početak šezdesetih donio je ekranizacije nekoliko klasičnih opera – „Liu sanjie“ (1960) Sua Lija, „Yezhe lin“ (1962) Cuja Veja i „Honglou meng“ (1962) Cena Fana – i romana, poput „Rano proljeće” (1963, mada je prethodno bio zabranjivan zbog „buržoaske“ forme) Sjea Tielija. Mao je 1966. neočekivano podržao ultraradikalnu struju u Komunističkoj partiji Kine i tako označio početak desetogodišnje strahovlade poznatije kao Kulturna revolucija, tokom koje je poremećen rad svake društvene i privredne institucije u zemlji, a mnoge su i uništene. Filmska industrija je pretrpjela izuzetno snažan uticaj jer su mnogi reditelji, baš kao i većina drugih kineskih intelektualaca, poslati u unutrašnjost, na „prevaspitavanje“ kod seljaka.


NASTAVIĆE SE

---