-Pripremio:

MILADIN VELjKOVIĆ


Među prvim mjerama koje je režim preduzeo prema svim opozicionim prvacima bila je mjera zavođenja policijskog nadzora. Nadzirani su i praćeni Ljubomir Davidović, Milan Grol, Milan Gavrilović, Jovan Jovanović, Miloš Tupanjanin, Vladimir Maček, Svetozar Pribićević, Ivan Pernar, August Košutić, Većeslav Vilder, Mehmed Spaho i drugi. U nadgledanju, pored policije, nerijetko su učestvovali i ljudi iz bližeg okruženja ovih političara, očekujući od režima protivuslugu. I, pored toga, politički prvaci su na tajnim sastancima, kroz predavanja i slične forme, održavali kontakte sa članovima i simpatizerima. Oni su taj rad intenzivirali pred izbore 1931, a posebno poslije njih. Bilo je tu i letaka, tajnih pisama, pjesama i sličnih načina da se uputi poruka, dâ instrukcija i sl. Političari nijesu samo nadgledani i praćeni. Neki od njih su internirani, dok su drugi osuđeni na zatvorske kazne. Mjera interniranja bila je preventivnog karaktera, jer su njome vlasti željele da spriječe svaku opozicionu političku djelatnost. Nju su donosile, bez sudskog rješenja, policijske vlasti. Mjesta internacije najčešće su bila udaljena i nepristupačna mjesta u Bosni, Sandžaku, Crnoj Gori i na ostrvima u Jadranskom moru. Svetozar Pribićević je bio prvi na udaru vlasti. On je uhapšen neposredno po dolasku u Beograd, gdje je trebalo da se sastane sa demokratama. Uslijedila je njegova internacija u Brus na neodređeni rok. Poslije dvije godine zbog narušenog zdravlja, pritisaka na vladu i intervencija iz inostranstva pušten je i dozvoljeno mu je da ode prvo u Čehoslovačku, a onda u Francusku. Dragoljub Jovanović je od prvaka srpskih stranaka najviše suđen i interniran. On je sredinom 1933, neposredno po izlasku iz zatvora, konfiniran prvo u Tutin a onda u Sjenicu, gdje je ostao do 1935. godine. Ni tada nije mirovao, već je pod izgovorom advokature, čestitki i slično slao na desetine pisama političkim prijateljima. Od ostalih političara internirani su još i Većeslav Vilder u Bijelo Polje, Anton Korošec u Vrnjačku Banju, a potom na Hvar, Vladimir Maček u Čajniče, Duda Bošković u Novi Pazar itd. Vlast je ipak vodila računa da internacija bude dovoljno udobna, pa su ih smještali u najbolje kuće. Teret plaćanja padao je na banovinski budžet.

Kazna zatvora predstavnika opozicionih stranaka bila je mnogo ređa nego mjera interniranja. Ona je bila primijenjena samo prema rijetkim opozicionim prvacima. Među poznatijim slučajevima su Dragoljub Jovanović i Vladimir Maček. Obojici je suđeno po dva puta i obojica su poslije prvog puta oslobođeni, da bi drugi put bili osuđeni na robiju. Suđeno im je pred Državnim sudom za zaštitu države, a po Zakonu o zaštiti državne bezbjednosti i poretka u državi. Dragoljubu Jovanoviću prvi put je suđeno sredinom novembra 1929. zbog predavanja održanog krajem marta u studentskom udruženju „Progres”, kada je kritikovao šestojanuarski režim. Oslobođen je pošto je sud zaključio da su njegove kritike bile u duhu kraljevog šestojanuarskog programa. Drugi put kada se našao pred istim sudom, septembra 1932. godine, bio je osuđen na godinu dana strogog zatvora i na gubitak državne službe. […]

Komunisti su bili zabranjeni prije i poslije 1929. godine. Oni su, u skladu sa zvaničnim učenjem Kominterne o Jugoslaviji kao vještačkoj tvorevini koju treba razbiti, razvijali borbu protiv države a ne režima. Poslije zavođenja novog režima komunisti su, kako primjećuje I. Dobrivojević, „potpuno pogrešno precjenjujući sopstvenu snagu, veličinu i broj pristalica”, pozvali na oružani ustanak. Već je kriza nastala atentatom u Skupštini 1928. shvaćena kao prilika da se „članstvo pokrene čak i na oružanu borbu”. Biro Centralnog komiteta u Zagrebu tada je izdao proglas u kojem je isticao da je „kucnuo čas da hrvatski narod razbije te sramne okove i u otvorenoj borbi protiv beogradskih vlastodržaca, izvojuje svoju slobodu i svoju državnu samostalnost”. Poziv na oružanu borbu i oslobođenje upućen je i drugim narodima van Srbije. Najuže rukovodstvo partije optimistički je procjenjivalo da prilike mogu da se razviju u pravcu revolucionarne situacije i da treba biti spreman na „oružani ustanak masa”. Kominterna je, međutim, maja 1930. godine upozorila jugoslovenske komuniste da takvim stavom, bez podrške u masama i jače organizacije, mogu kompromitovati samu ideju revolucije.


(Kraj)

---