-Piše:

DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ


Dok su paralelni filmovi bez velikih zvijezda krajem šezdesetih uglavnom snimani na hindiju a centar pokreta se nalazio u Bombaju, sedamdesetih su i regionalne industrije na jugozapadu zemlje, naročito u Karnatki i Kerali, počele da finansiraju nezavisnu produkciju i tako stvorile „južni novi talas”. U Karnatki, čiji se centar industrije na kanada jeziku nalazi u Bangaloru, preporod je počeo filmom Patabija Rame Redija „Samskara” (1970), koji govori o uticaju bramana (braman ili bramin je član najviše hindu kaste iz koje se uglavnom bira sveštenstvo) na seoski život. Period obnove nastavljen je djelima Redijevih štićenika Giriša Karnada (r. 1938), u čijem su briljantnom filmu „Kaadu” (1973) prikazana dva zavađena sela, posmatrana djetinjim očima.

U susjednoj Kerali, najgušće naseljenoj indijskoj državi s najvećim brojem pismenih, u kojoj je glavni jezik malajalamski, prvi ozbiljan film bio je „Swayamvharam” (1972) Adura Gopalakrišnana (r. 1941), koji govori o nemilim posledicama neumjerenih društvenih konvencija koje slijedi jedan mladi par.

U novije vrijeme, Gopalakrišnan je kvalitetu indijske kinematografije doprinio ostvarenjima „Mathilukal” (1990), nagrađivanim filmom i snimljenim po svjedočanstvu V.M. Bašira o sopstvenom životu u zatvoru u vrijeme borbe za slobodu početkom četrdesetih godina, i „Vidheyan” (1993), psihološkom dramom o nadmoći gazde iz Karnatke nad svojim beskičmenim slugom iz Kerale, kao i filmom „Kathapurushan” (1996), koji je izabran za „Najbolji film” na dodjeli Indijskih nacionalnih filmskih nagrada i koji nudi eliptičnu lekciju iz političke istorije kroz autobiografski prizor neuspjeha marksističkih socijalističkih pokreta u poslijeratnoj Kerali. Međutim, od svih reditelja paralelnih filmova, nepobitno najveći komercijalni uspjeh ostvario je Šjam Benegal (r. 1934), čiji je prvjenac „Izdanak” (1974) predstavljao uzor za mnoge potonje filmove. U priči koja je istovremeno realistička i dramski zadovoljavajuća, taj stilski dotjeran film opisuje eksploatatorski odnos zemljoposjednika i kmeta. Benegal je potom snimio „Kraj noći” (1975), „Manthan” (1976) i „Anugraham” (1977), koji ukazuje na vezu između čvrste feudalne vlasti i seksualnog iskorišćavanja žena.

Uslijedio je film „Opsesija” (1978), potresan i izuzetno uspješan istorijski ep o pobuni Sipaja 1857. Pobuna Sipaja (1857–1858) ili Prvi rat za nezavisnost počela je ustankom indijskih vojnika u sastavu britanskih oružanih snaga u Bengalu, ali ubrzo se proširila i na ostale djelove Indije pod britanskom vlašću. Sipaji, od persijskog „sipahi” u značenju „vojnik”, bili su pješadinci indijskog porijekla u službi britanske vojske.

Ukusu masovne publike još se više približio spektaklima kao što su „Kal yug” (1981), „Mandi” (1983) i „Trikal” (1986). Benegalova zainteresovanost za društvene probleme očigledna je i u dva njegova dugometražna dokumentarca iz 1985 – „Pandit Nehru” i „Satyajit Ray” – i u igranim filmovima novijeg datuma kao što je „Susman” (1987), koji govori o korupciji u industriji ručnog tkanja u njegovom rodnom Andra Pradešu, državi u kojoj se govori telugu. Benegal je i devedesetih nastavio da snima značajne filmove. Vratio se društvenom komentaru u filmu „The Making of the Mahatma” (1996), biografskom filmu u trajanju od 150 minuta o političkom buđenju Mohandasa K. Gandija tokom boravka u Južnoj Africi i jačanju njegovog uvjerenja u ispravnost politike pasivnog otpora.

Prije 20 godina je Benegalov film „Samar” (2000) izabran za najbolji film na 46. konkursu za Nacionalnu nagradu za film. U njemu prikazuje analizu kastinskog sistema Indije u priči o sporu oko postavljanja seoske pumpe za vodu. Spor postaje tema dokumentarca bombajskih sineasta o kastinskom sistemu, koji nehotice izazivaju nasilje u selu. Benegal se potvrdio kao istaknuti predstavnik takozvane „srednje kinematografije” i potonjim ostvarenjima, kao što su: „Zubeidaa” (2001), o životu zlosrećne filmske glumice; „Netaji Subhas Chandra Bose: The Forgotten Hero” (2005), biografija osnivača indijskog Nacionalnog kongresa; i komedije „Welcome to Sajjanpur” (2008) „Well Done Abba” (2010). Osamdesetih se u okviru bengalske paralelne kinematografije proslavilo nekoliko mladih reditelja ljevičarskog opredjeljenja.


(Nastaviće se)

---