-Pripremio:

MILADIN VELjKOVIĆ


Diktatura je bila pokušaj da se, kako se isticalo i u izvještajima britanskog poslanika, u postojećem neredu i haosu zavede „red”. Trebalo je ponuditi nova rješenja za stare probleme.

Za savremenike je problem bila i nova vlada, kojoj je povjereno da sprovede nova rješenja. Patrijarh Gavrilo Dožić smatrao je da novom predsjedniku vlade generalu Petaru Živkoviću, kao vojniku koji je proveo cio život u kasarni, nedostaje sposobnost i „darovitost” u suočavanju sa političkim i državnim izazovima. Posebno je isticao njegovo nepoznavanje političkog života i, u skladu s tim, odsustvo umijeća da se u njemu snalazi. Još veće razočarenje izazvali su članovi njegovog kabineta. Dragoljub Jovanović je zabilježio da su „novo stanje” i „nova rješenja” imali da realizuju „stari ljudi, stari, i po godinama i po političkoj izanđalosti”. Vlada je, po nacionalnom sastavu, imala jugoslovenski karakter. Činili su je, pored osam Srba, jedan Slovenac (Anton Korošec) i pet Hrvata. Hrvati su dobili sva važnija privredna ministarstva, poput finansija, poljoprivrede, trgovine i industrije. Koliko je to, poslije nemilih događaja, bilo važno za kralja Aleksandra pokazuje i činjenica da je u vladu uveo Ota Frangeša, nekadašnjeg člana bosanske Poćorekove vlade, koji se isticao antisrpskim izjavama i postupcima. Time je želio da stvori utisak opšteg nacionalnog dogovora u cilju održanja jedinstva i da obezbijedi prihvatanje novog režima u Hrvatskoj. U vladu su ušli i disidenti iz redova radikala (Nikola Uzunović, Milan Srškić, Uroš Krulj, Lazar Radivojević i Stevan Savković) i demokrate (Vojislav Marinković i Kosta Kumanudi). I dok su radikali svoje nezadovoljstvo pokazali isključenjem iz Glavnog odbora članova koji su ušli u vladu, demokrate su se podijelile na dvije suprotstavljene grupe, od kojih je jedna podržavala režim, a druga bila protiv njega.

Režim diktature je jednim potezom 3. oktobra 1929. godine, kada je donesen Zakon o nazivu i podjeli Kraljevine na upravna područja, promijenio ime državi i dao joj nove simbole, a novom unutrašnjom organizacijom na banovine potro stare „pokrajinske” i „nacionalne” granice. Time se stvorio utisak da je riječ o odricanju od strogog centralizma. Međutim, novo rješenje je u stvari imalo potpuno suprotan cilj. Njime je napušten kompromisni unitarizam i sprovedeno je okretanje ka još snažnijem centralizmu kroz jugoslovenski integralizam i stvaranje jugoslovenske nacije. Prvo je Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca preimenovana u Kraljevinu Jugoslaviju. Promjenom naziva definitivno je odbačen i koncept Nikole Pašića, koji je želio da se u nazivu očuvaju srpsko i ostala „plemenska” imena. Jednom odredbom zakona to je dodatno potvrđeno, jer je bilo zabranjeno isticanje i nošenje „plemenskih zastava”. Dragoljub Jovanović je zapisao da su neki intelektualci, koji su se borili za ujedinjenje, pozdravili promjenu naziva države kao nešto što je trebalo već odavno uraditi. Tako je, po njegovom svjedočenju, profesor Boža Marković rekao: „Sramota je da mi civili to nijesmo učinili”. S druge strane, Juraj Krnjević, prvak HSS u emigraciji, smatrao je da će novo ime, koje ističe da je državna zajednica jedinstvena sa „nacionalno homogenim elementom”, pojačati neraspoloženje Hrvata jer se „omalovažava borba Hrvata za samostalnom državom”.

Zemlja je istim zakonom podijeljena na banovine. Umjesto ranije iscjepkanosti na oblasti, koje su bile male i finansijski slabe, stvoreno je devet novih upravnih jedinica. Beograd sa Zemunom i Pančevom nije pripadao nijednoj banovini, već je predstavljao posebnu cjelinu pod nazivom Uprava grada Beograda. Prilikom određivanja granica banovina, u skladu sa proklamovanom ideologijom integralnog jugoslovenstva, vođeno je računa da se ne uzimaju istorijski, već ekonomsko-saobraćajni kriterijumi. Isto je učinjeno i sa nazivima banovina. One su, osim Primorske, dobile nazive po rijekama. Riječne doline su bile, kako ističe Džon Lempi, „žižne tačke” novih cjelina. One su promovisale i naglašavale ekonomsku integraciju, ali i novo jugoslovensko povezivanje i jedinstvo. Britanski poslanik je bio mišljenja da je to posebno značajna promjena, jer je napuštala i stare istorijske nazive i nacionalne cjeline, kao što su Srbija, Hrvatska, Slovenija, Bosna, Hercegovina, Dalmacija, Crna Gora.


(Nastaviće se)

---