Za razliku od Rumunije i Bugarske, u Jugoslaviji su se tokom rata razvila dva pokreta otpora, četnički i partizanski. Internacionalizovana od početka rata, oba pokreta su posjedovala potencijal da iz zametaka administrativnih mreža koje su organizovali na teritorijama pod svojom kontrolom, razviju poslijeratnu strukturu vlasti. Poslije pada Italije i nakon Teheranske konferencije, partizanski pokret otpora je, odlukom saveznika, bio najprije vojno ojačan, a potom i politički podržan. U savezničkim planovima već krajem 1943. godine bilo je jasno da će se poslijeratna jugoslovenska struktura vlasti razvijati iz partizanskog pokreta.

Transfer vlasti sa kraljevske na Titovu vladu bio je izveden raspuštanjem Purićeve vlade u kojoj je Mihailović, kao vojni ministar, predstavljao vezu između krune i četnika. Drugi korak napravljen je kada su se ban Ivan Šubašić i Tito susreli na Visu u junu 1944. godine. Dogovarajući se sa Šubašićem o organizovanju zajedničkog koordinacionog tijela koje bi do formiranja nove vlade vodilo borbu protiv okupatora, Tito nije pregovarao sa jugoslovenskom vladom, već sa Šubašićem kao predstavnikom neoformljene jugoslovenske vlade u izbjeglištvu, predstavnikom hrvatskog naroda i sovjetskim agentom. Šubašić je Titu u budućoj vladi namijenio mjesto koje je do tada u kraljevskoj vladi imao Dragoljub Mihailović. Predstavnika Srba iz Srbije, nekomunista, već u toj, Šubašićevoj vladi, nije bilo.

Početkom jula 1944. godine, Tito je od Staljina „zahtijevao“ vojnu pomoć, odnosno da se „... riješi pitanje Srbije koje je za nas jako važno jer od toga zavisi konačan uspjeh u stvaranju demokratske federativne Jugoslavije“. Posljedica ulaska Crvene armije na srpsku teritoriju je bila „Operacija Beograd“, odnosno uvođenje jugoslovenskih partizana u srpsku i jugoslovensku prestonicu gdje se dalje, na unutrašnjem institucionalnom planu, mogla odvijati izgradnja novog sistema. U tom trenutku, 20. oktobra 1944. godine, u Šubašićevoj vladi je, sa stanovišta budućih vlastodržaca, posao bio obavljen jer je Šubašić, kao britanski eksponent, ali i sovjetski agent (prema istraživanjima A. Timofejeva) u toj vladi sažimao tri važne funkcije: mjesto predsjednika vlade, spoljnih poslova i, u prvo vrijeme, ministra vojske, dok je Ministarstvo unutrašnjih poslova bilo povjereno drugom sovjetskom agentu, Savi Kosanoviću. Najvažnija ministarstva u strategiji komunističkog osvajanja vlasti (vojska, spoljni poslovi, sudstvo i unutrašnji poslovi) na taj način su se bez trzavica kasnije mogla predati Titu „u ruke. Uz sve to, AVNOJ i NKOJ su u Jugoslaviji bili priznati kao nosioci izvršne vlasti. U međuvremenu je britanskim stratezima, poslije Titovog nenajavljenog odlaska u Moskvu u septembru 1944. godine, postalo jasno da je ulaganje u partizanski pokret za njih bila pogrešna investicija. Dalji proces strukturiranja vlasti u novoj Jugoslaviji bio je uslovljen britanskim nastojanjima da u budućoj jugoslovenskoj strukturi vlasti održe bar nekakve pozicije. Kada je Čerčil sa svojim procentualnim predlozima („fifti-fifti“ u slučaju Jugoslavije) o podjeli Balkana stigao u Moskvu, Staljin je svojom vojnom čizmom već čvrsto stajao na Balkanu.

Beogradskim sporazumom početkom novembra 1944. godine, u novoj rundi pregovora između Tita i Šubašića o daljem procesu izgradnje vlasti, Britanci su još jednom bili poraženi jer je tada bila donijeta odluka da se institucija kralja ukine, te da bude zamijenjena institucijom namjesništva. Upoznat sa zahtjevima koji su kao aneks dogovoru Tito–Šubašić, stigli iz Moskve, Tito je sastavio preliminarni spisak buduće vlade. Britanci su još mogli da ostvare uticaj preko izbora namjesnika i zahtjevom da AVNOJ bude proširen članovima iz predratne narodne skupštine, što su na Jalti i predložili.

Početkom marta je bio postignut dogovor o sastavu namjesništva pri čemu su bili uvaženi Titovi predlozi. Kraljeva i Titova vlada su 5. marta podnijele ostavke da bi bila formirana nova, jedinstvena vlada. Proces koji je počeo u junu 1944. godine je bio završen u martu 1945. godine. Sve tri savezničke države su tu novu vladu priznale.

PRIREDIO:

MILADIN VELjKOVIĆ

(KRAJ)

---