-PIŠE: DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ

Na Zapadu, gdje je prikazan možda deseti dio njegovog opusa, Mizoguči se obično smatra za reditelja filmova epohe. I zaista, kako je izjavio Kurosava poslije njegove smrti, „sada kad nema Mizogučija ostalo je vrlo malo reditelja s jasnom i realističnom vizijom prošlosti“. Ali, kad se Mizoguči zagleda u prošlost, ona je uvijek ogledalo sadašnjice. Njegova vječita kritika feudalizma, empatična preokupacija društvenim i psihološkim položajem žena i jednostavni humanizam naspram bezosjećajnog svijeta predstavljaju tematske mostove koji spajaju njegove filmove epohe i djela smještena u savremeno doba. Osim toga, kao neosporan majstor dekora, dugih kadrova i pokretne kamere, Mizoguči je jedan od velikih mizanscen režisera u svjetskim okvirima, koji može parirati Murnauu i Velsu, da pomenemo samo njegove savremenike. Ipak, po gotovo transcendentalnom vizuelnom stilu, Mizoguči je jedinstven u istoriji filma.

Izvan svake sumnje, japanski reditelj čija djela najbolje izražavaju tradicionalne japanske vrijednosti jeste Jasudžiro Ozu (1903–1963). Zato je on bio poslednji od tri velika majstora japanske kinematografije koje je Zapad otkrio. Kao dječak je živeo u Tokiju, gdje je mnogo vremena provodio u bioskopskim dvoranama, zanesen italijanskim spektaklima, kao što je „Kvo vadis?” (1913) i američkom komedijom, melodramom i romansom, naročito se divio Lubiču i Grifitu. Neposredno po upisivanju na Univerzitet Vaseda počeo je da radi kao scenarista za studio Shochiku, u kojem će ostati do kraja života. Ubrzo je postao asistent Tadamota Okuba, reditelja specijalizovanog za lake komedije poznatije kao nansensu-mono ili „besmisleni filmovi". Izvjesno vrijeme je i Ozu, kao Okubo, bio specijalizovan za „besmislene filmove“, ali se ubrzo okrenuo šomin-gekiju kao ozbiljnijem žanru – društvenim komedijama koje se bave svakodnevnim životom i odnosima među članovima porodica koje pripadaju nižoj srednjoj klasi. Ozu se za taj žanr opredijelio, po svemu sudeći, zbog toga što je u rutinskom bitisanju tih ljudi, u njihovoj neophodnoj sposobnosti da prebrode teškoće, pronašao „empatičnu tugu“ zbog surovosti prirodnog poretka, koja im, u krajnjoj liniji, omogućava da ih prevaziđu. Niža srednja klasa je u zapadnoj kulturi rijetko tradicionalan predmet umjetničke obrade; njome se, u najboljem slučaju, bave sapunske opere i burleske.

U Japanu, međutim, jednostavan stil života koji neizostavno slijede pripadnici te klase visoko se cijeni kao najautentičniji, najvredniji i najljudskiji način življenja, neopterećen lažnim vrijednostima, pretenzijama i izvitoperenostima. Od pedeset četiri filma koliko je Ozu ukupno snimio, skoro svi se bave životnim ciklusima i životnim krizama članova porodice niže srednje klase, ali oni na jednom višem nivou govore o uticaju modernizacije i modernog na tradicionalnu japansku kulturu. Ozu je često angažovao iste glumce, a njegovi filmovi su, u izvjesnom smislu, djelovi jednog jedinog filma koji je reditelj bio primoran da svaki put iznova snima tokom čitavog radnog vijeka. Čak se i naslovi teško razlikuju jedan od drugog. Te filmove o ljudima koji žive uzdržane i minimalističke živote, Ozu je snimio u istom takvom stilu. Radnja većine filmova koje je snimio poslije 1936. odigrava se u okviru tipičnog japanskog domaćinstva. Kamera je često nepokretna i nerijetko u donjem rakursu, Kao da je riječ o osobi koja sedi na prostirci tatamiju, tako da joj se oči nalaze na oko 90 centimetara iznad poda, to jest, kao da je u pitanju gost ili posjetilac tog domaćinstva. Ona je mirna, staložena i nepomična. Kompozicija kadra neminovno je horizontalna, a stil montaže je sveden – nema zatamnjenja i pretapanja, koriste se samo čisti rezovi i ne haje se mnogo za tradicionalno fluidan kontinuitet. U stvari, tipičan Ozuov film sastoji se iz niza statičnih dugih kadrova, a dijalog, koji uvijek piše Ozu u bliskoj saradnji s Kogom Nodom (1893–1968), drži dramu. Međutim, u njegovim filmovima povremeno naiđu trenuci mirovanja i nepomičnosti u kojima uopšte nema ljudskih bića.


NASTAVIĆE SE

---