-Piše:DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ

U filmovima „Sedam samuraja” i „Krvavi presto” Kurosava je uspio da džidai-geki od običnog akcionog žanra podigne na nivo umjetničke forme. Nakon ekranizacije komada „Na dnu” (1957) Maksima Gorkog, snimio je tri izvanredne čanbare – „Skrivena tvrđava” (1958), „Jodžimbo/Telesna straža” (1961) i „Sandžuro” (1962). Mada u tim filmovima nema tematskih dubina njegovih prethodnih džidai-gekija, oni su ipak remek-djela kompozicije širokog ekrana, a po vizuelnom bogatstvu uspješno pariraju svojim prethodnicima. U Kurosavinu nadležnost je 1960. prešla jedna produkciona grupa u Tohou, nad kojom je dobio potpunu kontrolu. Prvo djelo grupe Kurosawa Production bilo je „Zli mirno spavaju” (1960), film o kolektivnoj, odnosno društvenoj odgovornosti u formi misterioznog ubistva. Uslijedili su „Jodžimbo”, „Sandžuro” i „Između neba i pakla” (1963), čudesno formalizovan film o otmici i istrazi, djelimično prema romanu Eda Makbejna, koji sadrži neke od tematski najsloženijih kadrova širokog ekrana u Kurosavinom stvaralaštvu. Onda je došao „Riđobradi” (1965), priča o stažiranju mladog ljekara u Japanu na kraju dinastije Tokugava. Fox je zatim pozvao Kurosavu da snimi sekvence na japanskom za ep o bici za Perl Harbor „Tora! Tora! Tora!” (Ričard Flajšer, 1970). Međutim, bilo je to gorko iskustvo za obje strane a Kurosavin snimljeni materijal je odbijen. Po povratku u Japan, Kurosava je nakon šest godina pauze, kinematografiji podario još jedno remek-djelo. „Dersu Uzala” je sovjetsko-japanska koprodukcija snimljena 70-milimetarskom kamerom sa šestokanalnim zvučnim zapisom. Radnja se odigrava u šumama istočnog Sibira na kraju XIX vijeka, a govori o prijateljstvu između ostarelog lovca plemena Goldi i mladog ruskog geodete. Film je 1977. osvojio nagradu za najbolji film festivala u Moskvi i američkog Oskara. Kurosava je 1980. dovršio djelo „Kagemuša /Sjenka ratnika”, tragičan džidai-geki smješten u XVI vijek, za vrijeme građanskih ratova.To je iste godine bio jedan od filmova koji su podijelili Gran pri u Kanu, ali uprkos njegovoj veličanstvenosti, bio je samo generalna proba za remek-djelo „Ran/Haos” (Ran, u bukvalnom prevodu „rasulo”), snimljen 1985. U tu japansko-francusku koprodukciju uloženo je deset miliona dolara. Bio je to najskuplji film u istoriji Japana i vrhunac Kurosavinog životnog stvaralaštva – stilizovana, epska verzija Kralja Lira u kontekstu istih dinastičkih ratova koji su prikazani u Kagemuši. „Ran” je u svijetu priznat kao njegov najveličanstveniji, najdublji i najveštije snimljen film.

Kurosava je 1987. najavio da će prestati da se bavi režiranjem jer je poslije „Rana” moglo još vrlo malo toga da se kaže, ali je 1990. ipak producirao osmodjelni fantastični omnibus „Snovi” („Yumej”, a 1991. i kontemplativnu „Rapsodiju u avgustu” („Hachi-gatsu no rapusodi”), razmišljanje o atomskom napadu na Nagasaki pred sam kraj Drugog svjetskog rata. Kurosava je, bez ikakve sumnje, velikan svjetske kinematografije. Poput Tarkovskog i Antonionija, on je istinski autor svojih filmova. Sam je organizovao kadrove, sam montirao i sam pisao scenarije za svoja djela. Vjerovatno je da je znao više o zapadnim stilovima pravljenja filmova nego bilo koji od njegovih japanskih kolega i uvijek je tvrdio da u pogledu stila mnogo duguje Džonu Fordu (i američki film se odužio Kurosavi kad mu je 1991. dodijeljen Oskar za životno djelo).

Prije nego što je počeo da se bavi filmom, Kurosava je studirao slikarstvo Zapada, ali ne bi bilo ispravno kazati da zapadnjački „izgled” njegovih filmova podrazumijeva i zapadnjačke vrijednosti. Mada ga zapadni kritičari ponekad pogrešno predstavljaju kao humanistu, on je zapravo bio fatalista ili, u najmanju ruku, egzistencijalista, i to u suptilnom, ali nadasve tipično japanskom maniru. Njegova vizija ljudskog iskustva vuče korijene iz sistema vrijednosti feudalnog Japana. Zen-budizam, samurajski kodeks bušido (ili „način života ratnika" – odanost i samopregor) i odnos učitelj-učenik sveprisutni su etički elementi u njegovim djelima. Zbog izuzetne univerzalnosti njegovog duha, u Kurosavi možemo prepoznati sebe.


(Nastaviće se)

---