-PIŠE: MILA MILOSAVLjEVIĆ

Autor dokumentovano pokazuje kako je jedan od komitskih komandanata Topličkog ustanka, Dimitrije Begović, suočivši se sa ucjenom bugarskog komandanta da preda četu jer će mu u suprotnom biti ubijeni žena i četvoro djece, svojom pismenom odlukom žrtvovao svoje četvoro djece zarad života 109 sinova i kćeri koje je predvodio u boju i čiji su mu životi bili povjereni. Na ovaj strašan hamletovski izbor prirodno se nadovezuje i herojski čin pogibije komite Begovića, koji izdan i usamljen ne želi da se preda već poput Sinđelića eksplozivom raznosi i sebe i okupatorske oficire. Posebnu pažnju nas žena privlači treći čin ove komitske moralne drame kada Dimitrijeva sestra koja je i sama bila komita, mnogo godina poslije rata pronalazi izdajnika i sveti brata. Tako pred nama izranja jedan poseban tip etike – moralni kodeks srpskih komita, koji su često nepravedno ocijenjeni ili zatureni u našoj savremenoj istoriografiji.

Iako se u okviru jednog prikaza takve monumentalne knjige ne daju ni pobrojiti svi analitički tangirani likovi u njoj, ne možemo a da se ne složimo sa time da je profesor Simeunović na najbolji mogući način pokazao kako su nakon izgubljene državnosti u srednjem vijeku, o obnovi srpskog carstva ili bar kakve-takve, ali srpske države, sanjali u novom vijeku i srpski dekadentni plemići poput Đorđa Brankovića i vrhunski crkveni intelektualci poput arhimandrita Jovana Rajića i mitropolita Stefana Stratimirovića, silni hajduci kao što je bio Karađorđe, revnosni i požrtvovani prosvjetitelji kao što su bili Dositej i Vuk, osioni ali politički genijalni knjaz Miloš, revolucionari plemenitog kova poput kneza Ive od Semberije i umjetnici epskog pjeva poput Filipa Višnjića, univerzalni intelektualci tipa Dimitrija Davidovića, Jevrema Grujića ili Stojana Novakovića, filozofski i književni genije Njegoš, vojnik zaljubljen u narod Jovan Mišković, raznovrsni buntovnici, zavjerenici i atentatori od Vase Pelagića, preko Apisa do Gavrila Principa, književni i naučni dragulji poput Jovana Skerlića i Jovana Cvijića, diplomate svjetskog ranga poput Milovana Milovanovića, kraljevi i kneževi sanjari, poput Aleksandra koji je htio da ujedini više od srpstva i Pavla Karađorđevića, koji je očajnički odlažući kraj Jugoslavije zapravo spasavao srpstvo, baš kao i glavni srpski komunista Sima Marković, koji je streljan u Moskvi zbog nacionalizma ili pak zemljoradnički ljevičarski lider Dragoljub Jovanović, koji je tražio od Tita pred kraj rata da Srbija i Crna Gora budu jedna republika a od njega dobio odgovor da je to obećano Crnogorcima još prije rata (da bi potom kao potpredsjednik Skupštine dobio i dugogodišnju robiju), i ne manje od svih njih i jedan istinski ljudski genije, srećom po nas srpskog roda – Nikola Tesla.

Veliki doprinos likovnom opremanju ovog djela koje će u svojoj oblasti još zadugo biti bez premca u nas, dao je likovni urednik Stevan Blagojev, oblikovavši ga, slobodno se može reći na svjetskom nivou, po čemu je inače i prepoznatljiv izdavač ovog kapitalnog djela, „Pravoslavna reč“ kome se mora odati priznanje što je objavljivanjem ove knjige i u ovom teškom vremenu ostao dosljedan svome maniru da objavljuje izuzetna djela značajnih autora u izuzetnoj opremi.


KRAJ

---