-Piše: SVETISLAV ŠESTOVIĆ

Iz pljevaljskog kraja interniran je jedan broj žena, đece i staraca koji nijesu bili vojni pripadnici. Tačan broj logoraša i broj umrlih u logorima nikada nije utvrđen, jer o tome ne postoje precizni podaci. Podaci koji se pominju, uglavnom su netačni i nepotpuni. Jedan podatak koji je 1937. godine objavio austrijski oficir i političar Ernst Šteruvic u logorima Austrougarske je na dan 27. jula 1917. bilo zatočeno ukupno 10.774 pripadnika crnogorske vojske, od čega 955 oficira i 9.819 vojnika, dok brojke o interniranim civilima nema.

Od 300 formiranih logora, 10 najvećih, sabirnih, nalazili su se u Nađmeđeru, Aradu, Doboju, Nežideru, Boldogasonu, Šopronjeku, Mauthauzenu, Ašahu na Dunavu, Hajnrihsgrinu, Braunau. Pored ovih deset velikih logora, crnogorski internirci smještani su još u 58 drugih logora. Nađmeđer, Bodagasonj, i Nežider zbog lokacije na podvodnom terenu i teških klimatskih prilika važili su za najteže logore za internirce. Prvi, a možda i najveći logor za Srbe u Austrougarskoj bio je Nađmeđer. Nalazio se na Dunavskoj Adi, pored željezničke pruge Komarno – Bratislava, na 111 m nadmorske visine. U tom periodu varoš je pripadala Mađarskoj. Nakon urušavanja austrougarske monarhije pripao je Čehoslovačkoj, danas pripada Slovačkoj.

Prvi srpski zarobljenici i internirani civili dotjerani su krajem avgusta 1914. godine na ledinu kraj varošice Nađmeđer. Među prvim zatočenicima ovoga logora bili su ratni zarobljenici i civili pljevaljskog kraja koji su internirani nakon pada Pljevalja 19. avgusta 1914. godine. U stvari, logora nije ni bilo, ali je komanda logora postojala. Ratni zarobljenici su gradili i podizali sebi logor. Prvo je podignuta ograda od bodljikave žice, koja je dograđivana kako bi bila čvršća, šira i veća. Kada je logor ograđen, na uglovima ograda izgrađene su kule – drvene stražarnice visoke 15 m. Sa njih su stražari danju i noću, uz pomoć reflektora, osmatrali duž logorskih ograda i bili spremni da bez opomene otvore vatru na svakog ko bi joj se spolja ili unutrašnje strane primakao na rastojanje manje od 10 metara.

Austrougarska procjena rata, da će to biti tromjesečna šetnja do Niša, očito se izjalovila. Česte i hladne jesenje kiše zatekle su logoraše pod vedrim nebom, bez krova nad glavom – nastrešnice, šatora i zgrada. Živjeli su pod vedrim nebom bez suvog mjesta za sjedenje, ležanje, u stalnoj vlazi, blatu i najtežim uslovima života. Zima je stigla ranije i tako reći, zatekla ih gole, bose i poderane, pod vedrim nebom, bez krova nad glavom. Austrougarske vlasti su sa velikim zakašnjenjem uvidjele da će rat da potraje i da logorašima moraju graditi nekakav smještaj. Izgradnja drvenih baraka u logoru Nađmeđeru počela je krajem oktobra 1914. godine. Radovi su sporo tekli, a izvodili su ih nedovoljno stručni ratni zarobnjenici.


(Nastaviće se)

---

Internirani civili i vojnici
U feljtonu donosimo i imena boraca, kao i civila koji su bili internirani: Matija Čović, Savo Vojinović, Nikola Kojović, Novak Radenović, Jeremije Tomašević, Milivoje Mrdak, Jovan Mrdak, Dobrica Mrdak, Radojica M. Leković, Milovan Leković, Vasilj Leković (umro na robiji), Jevto M. Cmiljanić (umro na robiji), Milan P. Kuveljić, Stanoje G. Joksimović, Radoje G. Joksimović, Ratko G. Joksimović, Risto P. Živković, Vučko Popović – Lelević, Vuksan M. Joksimović, Avram N. Joksimović, Vojin M. Joksimović (umro na robiji).