Abuladzeovo „Pokajanje” je parabola o beskrupuloznom gruzijskom diktatoru (Varlam Aravidze ili „Niko”), prvi sovjetski film koji je krenuo u odlučan, mada posredan, obračun s krvavom Staljinovom zaostavštinom. Film je snimljen za gruzijsku televiziju, ali je njegovo prikazivanje nakratko obustavljeno u doba režima Gorbačovljevog prethodnika Konstantina Černjenka. Na repertoare bioskopa širom Sovjetskog Saveza vratio se 1985. u velikoj mjeri zahvaljujući zalaganju Eduarda Ševardnadzea, tadašnjeg sekretara Komunističke partije Gruzije. Zbog otvorene osude Staljinove strahovlade i bezrezervnog otpora prema cenzuri, film „Pokajanje” postao je značajna prekretnica u istoriji sovjetske kinematografije i ikona „glasnosti”.

Georgij i Eldar Šengelaja, sinovi Nikolaja Šengelaje i čuvene glumice Nato Vačnadze (oboje su poginuli 1943. u saobraćajnoj nesreći), šezdesetih i sedamdesetih godina nesumnjivo su bili najuticajniji gruzijski reditelji. Georgijev kratki igrani film „Alaverdoba”, snimljen 1962. tokom studija na VGIK-u a prikazan tek 1966, izvanredna je pripovijest o pogubnom uticaju modernog doba na izvornu kulturu Gruzije. Radnja filma odvija se tokom vjerske svetkovine u staroj sabornoj crkvi u planinama Alazani. Njegova vizionarska biografija naivnog slikara Nika Pirosmanišvilija (1862–1918) u filmu „Pirosmani” (1969) postala je jedno od najprepoznatljivijih ostvarenja novog gruzijskog filma i utvrdila se kao simbol nacionalnog identiteta. Nerijetko poređen s djelom „Andrej Rubljov” (1966), Šengelajin film prikazuje boju, teksturu i formalnu kompoziciju slikarevih radova, ali i njegov osjećaj za čarobni sklad između umjetnosti i života. U potonjim filmovima Georgij Šengelaja se ispitivanjem gruzijskog karaktera bavio i kroz proučavanje drugih oblika nacionalne zabave.

U isto vrijeme, njegov brat Eldar je fantastičnu crtu gruzijskog humora prikazao u filmu „Bijeli karavan” (1963), paraboli o generacijskom jazu među hevsurskim pastirima, i djelu „Maćeha” (1977), modernoj verziji pozorišnog komada koji je njegov otac adaptirao još 1927. To je bio i njegov prvi angažman na filmu. Eldar je zbog sklonosti ka satiri povremeno dolazio u sukob sa sovjetskim vlastima. Njegov fantazmagorični film „Čudaci” (1973), na primjer, bio je povod za napad moskovskih kritičara na „elitizam” gruzijske kinematografije, a ostvarenje „Plave planine/Plavi vrhovi ili nevjerovatna priča” (1985), duhovita alegorija osipanja gruzijskih nacionalnih vrijednosti pod socijalizmom, umalo je zabranjeno.

Filmovi Otara Joselijanija izazivali su slične reakcije, a nekolicina je čak privremeno skinuta s repertoara ili zabranjena. Joselijani je prije bavljenja filmom bio profesionalni muzičar i slikar. Na VGIK-u je studirao u Dovženkovoj klasi. Njegov prvi film „Aprellj” (1961) našao se na meti napada cenzora i povučen je iz distribucije. Njegovo naredno ostvarenje bilo je „Listopad” (1967), cjelovečernja drama snimljena u sličnom dokumentarnom maniru. Smještena u savremenom Tbilisiju, govori o razočarenju mladog idealiste koji nalazi zaposlenje u državnoj vinariji, gdje je u prilici da se uvjeri u korupciju u sovjetskoj industriji. „Listopad” se u distribuciji našao tek poslije brojnih intervencija u montaži. Nakon njega, Joselijani snima djela „Bio jednom jedan drozd” (1970) i „Pastorala” (1976). Oba su, međutim, osuđena da čame na policama zbog „subjektivnosti” a Joselijani je, proslavivši se na međunarodnim festivalima sa sva tri filma, emigrirao u Pariz. Tu je producirao nekoliko visokocijenjenih filmova bez zapleta, koje odlikuju dokumentarističko posmatranje ljudske prirode i filmska poetika.

Lana Gogoberidze bila je prva sovjetska rediteljka od dvadesetih godina naovamo koja se bavila ženskim pitanjima. Njen prvi igrani film „Tri ljubavi” (1961) bio je adaptacija antologije novela o ženama u različitim periodima gruzijske istorije.

Piše:

DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ

(Nastaviće se)

---