Međutim, vraćajući se na pitanje vremena i prava na žrtvovanje aktuelnom trenutku, treba biti oprezan i uočiti da Ćosić filozofski markira i one teme koje izviru iz sadašnjosti, a bez kojih književnost ne vrijedi, a koje mahom referišu na političko, dakle, ne politikantsko. „Samo s velikim ljudskim sadržinama našeg doba i opštečovječanskim idejama književnost može da pretraje sva svoja nevremena; samo svojom slobodom i istinama čije granice određuju dar, razum i savest, književnost može danas nešto da znači ljudima“ (Ćosić 2009: 94).

Relaciju književnost-politika, neumitno determinišu i istorija i ideologija. Obje „izazivaju“ književnost, pa pisac tako konstatuje da „našu (dakle, nacionalnu, prim.aut.) književnost istorija izaziva da izrazi svest o tragičnoj sudbini svoga naroda i ponese pobunu protiv takve sudbine“ (Ćosić 2009: 94). Dobrica Ćosić se svakim svojim djelom potvrdio kao svjedok, rekli bi, niza tragedija koje su zadesile srpski narod i državu tokom proteklog vijeka. Praktično se identifikovao sa vremenom u kom je živio.

Ta činjenica da, kada u analizu uzmemo njegove dnevničke zabilješke, eseje i govore, da pisca uvijek istura ispred politike, označava ujedno i glavni razlog, a to je što mu je, a on je to shvatao, jedino pisac mogao garantovati kakav-takav integritet o kom je tako često i anatomski precizno pisao.

„Nisam želeo da pripadam nijednoj političkoj stranci. Želeo sam da ostanem slobodan, nezavisan pisac. I kad me je Vili Brant pozvao oktobra 1989. u Beč da mi da instrukcije za osnivanje socialdemokratske stranke, završavao sam roman ‘Vernik’ i nisam bio spreman da se odreknem književničkog zanata“ (Ćosić 2009: 164). Prostije rečeno, svoje ideje, percepciju relacije politika- književnost potvrđivao je neprestano i u praksi. Zar i prve rečenice govora prilikom izbora za predsjednika Savezne Republike Jugoslavije 15. juna 1992. godine nijesu bile slične konotacije: „Izuzetno teško stanje u kome se našla naša nova država primoralo vas je da i pisca pozovete na dužnost predsjednika Republike. (...) Kako ne pripadam nijednoj političkoj stranci pretpostavljam da se vaše poverenje i poverenje građana Srbije i Crne Gore, koje mi nalaže najtežu radnu i moralnu dužnost u životu, zasniva na mojim knjigama i mom javnom radu“ (Ćosić 2009: 187). Takođe, prvi dnevnički zapis knjige „U tuđem veku“ sadrži rečenicu: „I sada, na početku kalendarskog vremena koje počinje sa tri nule, ostajem veran zanatu: pisac sam, i to želim da ostanem dok god mislim“ (Ćosić 2011b: 6).

Značajno je primijetiti i na koji način Ćosić u pomenutoj knjizi vidi sebe kao pisca, konstatujući da u njemu pisac postoji „samo u snovima“, a razlog tome pronalazi u prestanku pisanja romana, odnosno „čiljenju nagona romansijera“, preciznije, lišavanja sebe sposobnosti izmišljanja ljudi i njihovih sudbina i predavanju sebe svojim zapisima – fakticitetu srpske stvarnosti, što je posebno obilježje prvog dijela knjige „U tuđem veku“. Ta svakodnevica, fakticitet, realnost, život van literature, uticali su da Ćosić kod jednog dijela javnosti bude viđen kao čovjek koji je „ogrezao“ u politiku. Upravo se na ovom mjestu i ogleda prethodno pominjani odnos. On se dalje pita „da li će za koju godinu pre mene čitavog da umre i pisac koji još živi u snovima, ili me književna podsvest opominje da treba da napustim realnost i vratim se mašti i izmišljanju sveta i ljudskih događanja.“ Više puta spominje kako ga starost sve više udaljava od romana, a da poetski tekst postoji samo u njegovim snovima, ali da je obuzet svakodnevicom i politikom ostao i bez snova. Djeluje da je sam sebe umorio politikom, da je egzistenciju pisca u sebi ugrozio bolnom realnošću. Ipak, 2007. godine objavljuje ‘Vreme vlasti 2’, s kojom završava zamišljeni romansijerski ciklus, potvrđujući da je pisac ipak odnio pobjedu, odnosno „produžio život“. Pauza u kojoj je romansijer Ćosić bio zarobljen od strane hroničara Ćosića trajala je, kao što je poznato, gotovo čitavu deceniju.

Njegovi dnevnički zapisi pomažu u sagledavanju lične percepcije književnosti, njene vrijednosti, ciljeva, smisla, trajanja.

Piše:

MR ALEKSANDAR ĆUKOVIĆ

(Nastaviće se)

---