Tema „Percepcija književnih i kulturnih stremljenja u dnevničkim i esejističkim djelima Dobrice Ćosića“ predstavlja pokušaj sagledavanja ideja koje je Ćosić zastupao kada su u pitanju književnost i kultura uopšte, ali i analiza društvenih tokova koji su uticali na njihovo formiranje. Ćosićev pogled na značajne aspekte fragmenata kulture i književnosti, kako nacionalnog tako i šireg korpusa, pored sagledavanja problema široke tematike, jasnije i bliže je iznesen u njegovim dnevničkim, memoarsko-hroničarskim i esejističkim djelima, što nam omogućava da lakše pratimo njihovu genezu i komparativno ukažemo na njihovu postojanost, potvrdu i domete. Takva autorova ostavština omogućava nam da njegove ideje posmatramo u znatno širim okvirima, kao i to da ih pažljivije sagledamo u odnosu na politički kontekst, čiji su one, najšire i najdublje posmatrano, neraskidivi dio. Osnovni fokus ovog rada stavljen je na djela Dobrice Ćosića: „U tuđem veku“ (jedan i dva), „Moć i strepnje“, „Piščevi zapisi“, „Srpsko pitanje u 20. veku“, ali i na druge izvore koji pomažu u rasvjetljavanju i približavanju pomenute tematike, kao što su intervjui i govori pridruženi pojedinim od pomenutih djela. Neke od relacija kojima ćemo se nadalje pozabaviti jesu: poimanje veze književnosti i politike u Ćosićevim dnevničkim i esejističkim djelima, bogat materijal važan za sociologiju literature, kao primarne podoblasti sociologije kulture u pomenutim djelima s posebnim akcentom na budućnost knjige, odnosno čitaoca i relaciju autor-djelo-čitalac, nacionalnu kulturu, nacionalni identitet i sociološku ulogu jezika.

Kada je u pitanju veza književnosti i politike bitno je istaći da je Ćosić pisca uvijek stavljao u prvi plan, ali pisca koji je krajnje subverzivan i čiji zadatak kao intelektualca predstavlja borbu da, kako i sam kaže u knjizi „Stvarno i moguće“, „slobodna humanistička misao i savest uspostave svoju samostalnost i integritet“ (Kovijanić 2010: 113). Iako svjestan tragične sudbine intelektualca (dvojako posmatrane) Ćosić staje u odbranu pisca u politici (koji, logično, van nje ne smije ni biti). On u „Piščevim zapisima“ kaže: „Ako je piscu stalo do istine, morala i ljudskog dostojanstva, on ne može imati hrabrosti za istine o svetu i ljudima na papiru, za pisaćim stolom, za knjigom i u svojim knjigama; a nemati hrabrosti za život u ljudskim odnosima, u javnom životu, u politici, konačno – u stvarima sudbonosnima za svoj narod. Ako postupa suprotno: ako ne kaže sve što misli, on bi sebi bio podlac, smatrao bi se bednikom, kukavicom, čovekom nedostojnim pažnje i poštovanja“ (Kovijanić, 2010: 109). Dakle, Ćosić insistira na onom primarnom zadatku intelektualca da vrši humanističku misiju, koja se „potvrđuje strašću za istinama po svaku cijenu“, kako navodi u knjizi „Stvarno i moguće“ (Kovijanić, 2010: 113), uz ogradu da inteligencija ne smije da se potčini trenutku. U tom kontekstu i kaže da ona „ne smije da se žrtvuje aktuelnosti i nikakvim interesima i zahtjevima koji se sukobljavaju sa njenim humanističkim smislom“ (Odgovornosti) (Kovijanić 2010: 114). Prema njegovom mišljenju, to žrtvovanje aktuelnom trenutku značilo bi automatski prenošenje ideološke i političke borbe u književnost čime bi se ponizila njena uloga i uopšte smisao. (Kovijanić 2010: 110) On nije upao u zamku tumačenja sadašnjeg trenutka kao vrhunca progresa, civilizacije i svijesti, bespoštedno se razračunavajući sa svim prošlim smatrajući ga anahronim i nedostojnim. Piščeva okupacija su stalne i neprolazne vrijednosti, a prije svih integritet i trajnost istine, odnosno suočavanja sa njom. Trajnost istine obezbjeđuje i trajnost piščevog djela.

Integritet, u svoj svojoj punoći, označava jedan od pojmova koji Ćosić kod pisca istura u prvi plan. Sama književnost je za njega traganje za vlastitim integritetom, odnosno „sizifovski posao“. I u svojim dnevničkim zapisima takav stav potvrđuje govoreći da su i oni (ti zapisi) napor za postizanjem vlastite egzistencije, ostvarenje izvjesnog, makar fiktivnog integriteta, ali ne i višak „književnog“ u njemu.

Piše:

MR ALEKSANDAR ĆUKOVIĆ

(Nastaviće se)

---