-Priredio: MILADIN VELjKOVIĆ

U još jednoj važnoj stvari porodice Obrenović i Karađorđević imaju nešto zajedničko: iako ni knez Aleksandar Karađorđević nije imao berat o naslednom kneževskom dostojanstvu (nije mu bilo predodređeno da ga potomci nasleđuju na prestolu), niti je berat o naslednom kneževskom dostojanstvu izdat Milošu Obrenoviću 1830. godine uključivao mogućnost nasledstva prestola po bočnim linijama, upravo su direktni muški potomci i Jevrema Obrenovića i Aleksandra Karađorđevića vladali Srbijom kao prvi i – ispostavilo se – jedini kraljevi.

Jevrem i Tomanija su se upoznali prvog ljeta kada je Jevrem stupio na dužnost upravnika Šabačke nahije, 1816. godine. Tada se Jevrem, jednom prilikom, našao na tzv. klenačkoj skeli u Šapcu, dočekujući izbjeglice koje su se u čitavim kolonama vraćale preko Save iz Srema u oslobođenu Srbiju. Među njima je ugledao i crnokosu djevojku ljepoticu „gospodskoga porasta”, koja je i „glasom osvajala, a umjela je i govoriti rječito”. Zvala se Tomanija i bila je kći ustaničkog vojvode Antonija Ante Bogićevića (1758–1813) iz Loznice. Imala je dvadeset godina i bila je mlađa od Jevrema šest godina. Zajedno sa sestrama pošla je da se skloni kod braće Bogosava (1795–1817) i Miloša (1812–1844), koji su se naselili u selu Vranjskoj, pod Cerom. Jevrem je ubrzo zaprosio Tomaniju i u jesen je odveo u Crnuću, gdje je 28. novembra („licem na Aranđelovdan”) bila svadba za koju se Miloš pobrinuo da bude što bogatija. U prvo vrijeme mladenci su, i pored Jevremovih obaveza, provodili mnogo vremena zajedno. A kad bi Jevrem odlazio u Šabac, Tomanija je ostajala sa jetrvama Ljubicom (1785–1843) i Krunom (1797–1835), ženama Miloša i Jovana, da dvori svekrvu gospođu Višnju (?–1817). Poslije godinu i po dana bračnog života, Tomanija je 6. maja 1818. godine rodila bliznakinje: Jelenu i Simonu. Pošto je prethodnog ljeta (1817), u dubokoj starosti, umrla „majka svijetlih gospodara” Srbije baba Višnja, time je i razlaz iz kuće u Crnući bio na pomolu. Prvo je Miloš, opredijelivši se da prestonicu seli u Kragujevac, odveo tamo Ljubicu sa djecom. Potom je Jovan, upravnik rudničke nahije, odveo Krunu u staru kuću u Brusnici. A onda je došao i Jevrem po svoju ženu i djecu i vratio ih u Šabac. Pošto je stara drevna kuća – u kojoj je do tada živio – postala tijesna za porodicu, uselili su se u „konačić”, blizu stare crkve, koji im je ustupio gazda Nikola Milićević. U toj kući rođena je 1. aprila 1821. godine i treća kći – Anka.

Šabac se u to vrijeme (1816) geografski jasno dijelo na turski i srpski dio. Turski Šabac bio je utvrđeni grad s posadom od 700 vojnika, džamijom i stotinak turskih (civilnih) domova oko tvrđave, na samoj savskoj obali. Skoro na kilometar udaljenosti, južno, na desnoj obali rječice Kamičak, u ravnici okruženoj močvarama, nalazilo se neveliko srpsko naselje sa školom i trošnom drvenom crkvom. Broj stanovnika srpskog dijela Šapca bio je, neposredno po okončanju Drugog ustanka (1815) i Jevremovom dolasku (1816), znatno manji u poređenju sa turskim dijelom Šapca. Jevremov stan i kancelarija nalazili su se u dvije drvene kuće nasred prostrane livade, od kojih je manja bila sasvim „pri zemlji”, a druga je imala dvije prostorije i spolja se isticala svojim „uzvišenim ćoškom”. Vrlo brzo, izgradnjom nove šabačke varoši, broj stanovnika srpskog dijela Šapca znatno je premašio broj stanovnika u turskom dijelu.

Prvi značajniji doprinos Jevrema Obrenovića srpskoj kulturnoj baštini bio je obnova manastira Čokešine, pod jugozapadnim obronkom Cera, prema Drini. Već 1816. godine knez Miloš je svim nahijskim knezovima u Srbiji naredio da u svojim nahijama obiđu sve crkve i manastire, da opišu u kakvom su stanju i da izvještaje o tome dostave Narodnoj kancelariji u Beogradu. Jevrem je izvijestio Narodnu kancelariju da je u Šabačkoj nahiji broj preostalih crkava i manastira veoma mali, da su crkve mahom porušene, da ih mnoga sela nijesu ni imala, a i one što su postojale bile su sagrađene od drveta i pletera i nalazile su se u ruševnom stanju. Takva je, naglasio je, bila i sama šabačka crkva. Za manastir Čokešinu, prvi put sagrađen u 15. vijeku, u čijoj neposrednoj blizini se 1804. godine odigrala čuvena bitka srpskih ustanika protiv turske vojske iz Bosne (Boj na Čokešini), konstatovao je da postoje samo ostaci nekadašnjeg hrama. Pripreme i radovi na ponovnom podizanju manastirske crkve i konaka trajali su od jeseni 1819. do jeseni 1823. godine.


(Nastaviće se)

---