-Priredio: MILADIN VELjKOVIĆ

Pored toga što je bio jedna od najznačajnijih političkih ličnosti Srbije svog doba, gospodar Jevrem Obrenović (1790–1856), najmlađi brat kneza Miloša, bio je i najveća mecena vremena u kome je živio. Njegovi dvorovi u Šapcu i Beogradu bila su mjesta gdje su se po prvi put počeli organizovati balovi, umjetnička posijela i književne i muzičke večeri, u čemu su, pored njega, ključnu ulogu imale i njegova supruga Tomanija i kćerka Anka. Tu se rodila i ideja o osnivanju Narodne biblioteke i Srpskog učenog društva, a njegov dvor, nazivan i „predsobljem vlasti”, bio je i mjesto pojave mnogih drugih zapadnjačkih običaja i manira. Zbog svega toga, gospodar Jevrem, koji je „nepravedno zapostavljen u srpskom nacionalnom pamćenju”, s pravom je ponio epitet „čovjeka koji je Evropu doveo u Srbiju”. Upravo tako je i označen nazivom knjige „Dvor gospodara Jevrema Obrenovića 1816–1842 – prva biografija čovjeka koji je Evropu doveo u Srbiju”, autora dr Nebojše Jovanovića, koju je ove godine objavila ugledna beogradska izdavača kuća „Laguna”.

Iz navedene knjige, uz saglasnost autora i odobrenje izdavača, u narednih nekoliko brojeva prenijećemo dio poglavlja „Porodica – dom kulturnog mecene”, čime ćemo osvijetlili jednu dimenziju slojevite ličnosti gospodara Jevrema Obrenovića.

Dr Nebojša Jovanović (1963), istoričar, pisac i leksikograf, zaposlen je kao urednik u Zavodu za udžbenike u Beogradu. Pored ove objavio je i knjige: „Ustanička čitanka (1804–1815)”, „Leksikon ličnosti u udžbenicima istorije”, „Dvor kneza Aleksandra Karađorđevića (1842–1858)”, „Gospodar Jevrem i njegov štap”, „Enciklopedija Prvog svjetskog rata 1914–1918” i dr. Priredio je i „Memoare Kralja Milana”, koje je takođe izdala beogradska „Laguna”, a objavio je i tri romana. Član je Udruženja književnika Srbije.

Jevrem i Tomanija Obrenović proživjeli su u srećnom braku, koji je okončan Jevremovom smrću, ravno 40 godina, od jeseni 1816. do jeseni 1856. godine. Taj brak im je darovao devetoro djece, od koji je troje umrlo u najranijem djetinjstvu: kćeri Aleksija (4. aprila 1822 – 23. maja 1826) i Ljubica (3. novembar 1823 – 28. april 1824) i sin Nikola (29. novembar 1824 – 4. decembar 1824). Dvije kćeri, Jekatarina (8. avgust 1826 – 6. avgust 1848) i Stana (24. mart 1828 – 24. septembar 1842), umrle su kao djevojke. Nešto duži vijek i porod imale su najstarije kćeri, bliznakinje Jelena Jelka (6. maj 1818 – 2. decembar 1844) i Simona Simka (6. maj 1818 – 9. januar 1838), kao i sin Miloš (25. novembar 1829 – 20. novembar 1861). Očeva ljubimica Anka Ana poživjela je duže od braće i sestara (1. april 1821 – 10. jun 1868), rodila petoro djece (od kojih jedno vanbračno), ali je i ona poginula u 47. godini. Majka Tomanija (1796 – 13. jun 1881) nadživjela je svu svoju djecu i muža. Ali dočekala je da joj unuk Milan (22. avgust 1854 – 11. februar 1901), sin Milošev postane knez Srbije (od 1868. do 1882. godine knez, a od 1882. do 1889. godine bio je prvi kralj novovjekovne Srbije). Jevrem je nadživio sedmoro djece, šest kćeri (Jelenu, Simonu, Aleksiju, Ljubicu, Jekatarinu i Stanu) i sina Nikolu. Ali dočekao je dvanaestoro unučadi, od kojih je čak petoro rodila kći Anka. Osim najstarijih, bliznakinja Jelene i Simone, koje su rođene u Crnući (1818), sedmoro djece Jevrema i Tomanije rođeno je u Šapcu, od 1821. do 1829. godine (dok je Jevrem bio upravnik nahija u zapadnoj Srbiji), gdje je troje i umrlo (Aleksija, Ljubica i Nikola). Jelena je umrla u Pešti, Simka, Anka i Miloš u Beogradu, Jekatarina Katica u Beču, a Stana u Zemunu.

I pored svih velikih nedaća koje su ih zadesile – što u porodičnom životu, jer su zajedno nadživjeli skoro svu svoju djecu – što u Jevremovoj političkoj karijeri, naročito kroz sukob sa bratom Milošem, vladajućim knezom Srbije, što zbog izgnanstva cijele porodice iz Srbije 1842. godine, što zbog Jevremovih čestih bolesti, Jevrem i Tomanija su, kao rijetko koja porodica u dvjema vladarskim dinastijama Srbije, Obrenovićima i Karađorđevićima, ostali do smrti neobično vjerni i odani jedno drugom. Po tome im je bila nalik jedino porodica kneza Aleksandra i Perside Karađorđević. Upravo u tim dvjema kućama počelo se i sa organizovanjem prvih umjetničkih posijela i balova u modernoj Srbiji, dovođenjem stranih učitelja i vaspitača za djecu i presvlačenjem iz narodne nošnje u evropska odijela i haljine.


(Nastaviće se)

---