-Piše:DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ

Iako očigledno podsjeća na socijalistički realizam, ta nova „pedagoška linija” zapravo je dozvoljavala veće tehničke novine i kompleksnost izraza. Međutim, sedamdesetih i osamdesetih prošlog vijeka upravo su se u kinematografijama neruskih republika, gdje je koncentracija regionalnih tema tolerisana i čak podsticana, pojavili neki od najdarovitijih stvaralaca. Struktura sovjetske filmske industrije tokom istorije se sastojala od nacionalnih studija u svakoj od petnaest autonomnih republika i pet studija specijalizovanih za produkciju filmova za djecu i omladinu, dokumentaraca i obrazovnih, industrijskih i animiranih filmova. Filmski poslenici su obuku u određenim strukama sticali na moskovskom VGIK-u a onda su odlazili u neki od dvadeset regionalnih ili specijalizovanih studija. Do ranih devedesetih, godišnja sovjetska filmska produkcija iznosila je ukupno sto pedeset cjelovečernjih filmova, plus osamdeset do devedeset televizijskih filmova. Uprkos nepopustljivoj centralnoj kontroli Goskina i Državnog komiteta za kinematografiju u Moskvi, ali i ekonomskoj dominaciji ruskih studija Mosfilm i Lenfilm, u nacionalnim studijima snimali su se filmovi koji su slijedili vlastitu etničku, kulturnu i jezičku tradiciju. Nahsinhronizovani na ruski, filmovi iz svih petnaest republika dolazili su na repertoar bioskopa širom Sovjetskog Saveza. Čak su i ruski filmovi, tada kao i danas, bili nahsinhronizovani jer je postsinhronizacija dijaloga bila standardna produkciona praksa u Sovjetskom Savezu. Kinematografije petnaest sovjetskih republika uglavnom se grupišu u pet kategorija, kako po geografskim kriterijumima tako i po strukturi produkcije odnosno podrške. Najmoćnija, najstarija i najuglednija od tih kategorija bio je slovenski film – porijeklom iz Rusije, iz studija Mosfilm, Moskva i Lenfilm, Lenjingrad, Bjelorusije, iz studija Belarusfilm, Minsk i Ukrajine, iz studija Dovženko, Kijev, Odesafilma i Jalta-filma – koji je činio otprilike polovinu od ukupne godišnje produkcije. Baltički film, Filmski studio Litvanija, Vilnjus, Filmski studio Riga, Letonija i Talinfilm, Estonija i moldavski film, Studio Moldovafilm, Kišinjev, prve korake su napravili u poslijeratnoj eri i kulturno i jezički se razlikuju jedan od drugog i od kinematografija ostalih republika. Zajedno su obuhvatali oko osmine godišnje sovjetske produkcije. Južnokavkaski film iz Gruzijafilma, Tbilisi, Armenfilma, Jerevan i Azerbejdžanfilma, Baku, koji obuhvata različite kulture koje žive u neposrednoj blizini, i centralnoazijski film, iz Uzbekfilma, Taškent, Kazahfiima, Alma Ata, Kirgizfilma, Biškek, ranije Frunze, Tadžikfilma, Dušanbe i Turkmenfilma, Ašhabad, koji povezuje zajedničko islamsko nasleđe, zajedno su činili oko četvrtine godišnje sovjetske filmske proizvodnje. Preostala osmina snimana je u specijalizovanim studijima poput moskovskog Filmskog studija Gorkifilmovi za djecu i omladinu, i Sojuzmultfilma – animirani filmovi. U okviru baltičkog filma, kinematografija Litvanije (3,8 miliona stanovnika) najistaknutija je Filmski studio Litvanija osnovan 1949, ali su u njemu filmovi vrijedni pažnje počeli da se proizvode tek šezdesetih godina, kad je, na primjer, Vitautas Žalakevičijus (1930–1996) snimio filmove „Hronika jednog dana” (1964) i „Niko nije htio da umre” (1965). Ovo drugo ostvarenje je surova priča s političkim nabojem koja govori o gerilskom ratu između KGB-a i antikomunistički nastrojenih partizana nakon Drugog svjetskog rata. Sovjeti su 1940. anektirali Litvaniju, Letoniju i Estoniju, da bi se sve tri našle pod nacističkom okupacijom od 1941. do 1944. godine. SSSR ih je zatim oduzeo od Njemačke. Litvanski i letonski gerilci nacionalisti, koji su se opirali nacistima, kasnije su nastavili borbu protiv Sovjeta. Sukobi, koji su odnijeli brojne žrtve, u Litvaniji su trajali do 1952. a u Letoniji do 1948. Osamdesetih su se, međutim, prvi put pojavili poetski stilizovani filmovi Algimantasa Puipe (r. 1951), a njegovo ostvarenje „Ženšina i četvero ee mužčin” (1983) prošlo je zapaženo na nekoliko međunarodnih festivala.


(Nastaviće se)

---