-Piše: VESELIN DRAŠKOVIĆ

Savremene promjene (institucionalne, ekonomske i tehnološke) sustižu jedna drugu. Mnoge pojave i problemi iz prošlosti i sadašnjosti nijesu objašnjeni. Posebno netržišna, interesna i antirazvojna preraspodjela bogatstva raznim sofisticiranim metodama. To je glavni problem ekonomije i društva. On se odnosi na alternativna i privilegovana pravila ponašanja, na terenu koji je monopolski nagnut na nečiju stranu, na kojem dominira oportunizam. To je suprotno institucionalnom ponašanju.

Oblikovanje i realizacija novih ideja je mukotrpan posao. Naročito u uslovima socijalnih, ekonomskih, razvojnih, tehnoloških, ideoloških, političkih, vjerskih i raznih drugih polarizacija, dogmi i kriza. Decenijama se pozitivna ekonomija sve više diferencira, a normativna sve više personificira, pa se širi jaz između ekonomske teorije i ekonomske politike. Savremeni ekonomisti se malo bave kritikom tog fenomena, koji je uzrokovan dominacijom politike nad ekonomijom, tj. nastojanjem vladajućih nomenklatura da što više kontrolišu ekonomske procese. Da li se zbog toga forsira neoliberalna ekonomska politika?! Na taj način se sprečava uključivanja dostignuća savremene ekonomske nauke u realne procese ekonomske stvarnosti, od čega direktno zavisi mijenjanje svijesti ljudi o značaju ekonomije, realnog preduzetništva i ekonomskih sloboda.

Sloboda izbora nije sporna. Ali, ona se mora realizovati uz sopstveni rizik i novac, u granicama moralnih kriterijuma, društvene odgovornosti, racionalnog ponašanja, institucionalnih standarda, zaštićenih i jasno specificiranih prava svojine i bez privilegija. Kvazitržište je višestruko deformisano i privilegovano. Ono predstavlja suprotnost slobodnog tržišta i njegovu kočnicu, jer jača tržišna ograničenja. Državna regulativa (formalne institucije) mora postojati, korigovati, kontrolisati i sprečavati tržišni fijasko.

Kad se redukuje izbor, princip alternativnosti kao razvojni imperativ zamjenjuje se alternativnim institucijama (iz sjenke). Konflikt između povlašćene individualnosti i razvlašćene socijalnosti dominantno je obilježio tranziciju, sa formalizmom i apologetikom kao bitnim atributima postsavremenosti. Dugoročna kriza raznim stranputicama vodi u savremeno ropstvo (dužničko, ekonomsko, institucionalno, ideološko, partijsko, teritorijalno, političko, resursno i dr.). Eh, taj prorok Hayek...

Razvoj se ne može zasnivati na sociopatološkoj i oportunističkoj fenomenologiji, anticivilizacijskim normama, neprirodnim antinomijama, dezinvestiranju, lažnoj retorici, blefovima, prevarama, nejednakostima, eksploataciji, jednostranostima, jednoumljima, monizmima, dominaciji, demotivaciji, deficitu demokratije i kulture, alternativnim institucijama... Racionalan i održiv izbor razvojnog puta vrše vlade. One su pozvane, nadležne i dužne da otklone uzroke koji su doveli do permanentne krize. Jedan od njih je pogrešan izbor prioriteta, u kojem su teleološki zamijenjeni ciljevi (izlazak iz krize, ekonomski rast, efikasnost) sredstvima (liberalizacija, privatizacija, demokratizacija i deregulacija). U vršenju tog izbora nije bilo dovoljno mjesta za znanje. Njega (kreacije) su u jakobinskom stilu zamijenile svakojake improvizacije. Na svim nivoima, a posebno u dijelu negativne selekcije kadrova. Čak i u oblasti nauke.

Znanje je jedini neograničeni resurs, stvaralački potencijal, najbolji i najsigurniji faktor (put) izlaska iz krize i društveno-ekonomskog razvoja. Nažalost, ono je u značajnoj mjeri podređeno neznanju, novcu i lažnim autoritetima. Poslije pljačke privrede i naroda, život je pretvoren u preživljavanje. Nastupila je kriza mentalnosti, morala, kulture i društvenih odnosa, apatija ambicija. Usporena je dinamika institucionalnih i demokratskih promjena. Širi se jaz između ličnog i društvenog, stvarnog i prividnog, ograničavajućeg i očaravajućeg, održivog i kriznog, stvaralačkog i neefikasnog, pluralističkog i monističkog, civilizacijskog i despotskog.

Prednje liči na svjedočanstvo o nesrećnom i paradoksalnom tranzicijskom vremenu samovoljnih i interesno motivisanih improvizacija (neoliberalnih, partijskih i dr.), koje su štetile narodu, a koristile samo privilegovanim pojedincima. Priča o slobodama (liberalizmu, tržištu, demokratiji, jednakosti, pravdi i sl.) se pretvorila u njenu suprotnost i alternativu: hibridne režime, zarobljene insitucije i polarizacije. Žrtvovane su i uništene mnoge tradicionalne vrijednosti, životni stanard stanovništva, srednji sloj društva i privredna infrastruktura. Ignorisan je evolucioni put razvoja, koji počiva na masovnim (kolektivnim) interesima, koji su suprotni interesima političkih partija, grupa i pojedinaca.


(Nastaviće se)

---