-Priredio: MILADIN VELjKOVIĆ

„...Duga krivulja sa više dramatičnih amplituda” – najkraće, tim riječima su dr Petar Dragišić i dr Olivera Dragišić objasnili jugoslovensko-bugarske odnose od 1944. godine do smrti Josipa Broza, 1980. godine, u svojoj knjizi „Jugoslavija i Bugarska 1944–1980, hronika neuspješnog prijateljstva”, koju je prošle godine izadala Stella Polare iz Beograda. S odborenjem ovo dvoje poznatih srpskih istoričara srednje generacije, ujedno i supružnika, u narednih nekoliko brojeva, prenijećemo najinteresantnije detalje iz ove njihove vrlo zapažene knjige, koji će nam bliže objasniti smjenjivanje „toplih i hladnih nijansi” na relaciji Beograd – Sofija.

Dragišići su zaposleni na Institutu za noviju istoriju Srbije u Beogradu, na kome je Petar viši naučni saradnik, a Olivera naučni saradnik. Petar se bavi spoljnopolitičkom pozicijom Jugoslavije u periodu Hladnog rata, a naročito odnosima Jugoslavije sa njenim susjedima, dok je Oliverin predmet interesovanja politička i kulturna istorija Balkana u 20. vijeku.

Septembarski prevrat u Bugarskoj 1944. godine i otpočinjanje njene sovjetizacije, uz istovremeno realizovanje komunističke prevlasti u Jugoslaviji od jeseni 1944. godine, predstavljali su odlučujući faktor nestvarno brze normalizacije odnosa Jugoslovena i Bugara, koja započinje već tokom prvih poslijeratnih mjeseci. Radilo se o artificijelnom, spoljnim kontekstom indukovanom, poboljšanju odnosa dvije zemlje. Sa jedne strane, dvije države su od jeseni 1944. godine bile vođene ideološki identičnim elitama i to je značajno olakšavalo komunikaciju Beograda i Sofije. Sa druge strane, što je svakako bilo presudnije, Bugarska i Jugoslavija su se u poslijeratnoj, hladnoratovskoj, demarkaciji na evropskom prostoru našle u istom, sovjetskom, taboru.

Tako su, u jesen 1944. godine Sofija i Beograd započeli intenzivnu i

sveobuhvatnu normalizaciju odnosa. Ona je obuhvatila vojnu saradnju

bugarske armije i jedinica Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije (NOVJ) u završnim vojnim operacijama na jugoslovenskom prostoru, uspostavu kulturnih veza između dvije zemlje, bugarsku humanitarnu pomoć Jugoslaviji, i prije svega, krajnje ambiciozne političke projekte – pokušaj obrazovanja jugoslovensko-bugarske federacije, te rješavanje makedonskog pitanja, koje je decenijama kvarilo odnose Beograda i Sofije.

Delikatna vojna saradnja bugarskih trupa i jedinica NOVJ započela je poslije dužeg oklijevanja jugoslovenske strane da prihvati želje

otečestvenofrontovske Bugarske da se njene vojne jedinice,

rame uz rame sa trupama Titove armije uključe u finalna ratna dejstva

na jugoslovenskom prostoru. Ipak, na pritisak Moskve Broz se saglasio sa idejom o učešću trupa otečestvenofrontovske Bugarske u završnim operacijama na tlu Jugoslavije. Jedinice nove, otečestvenofrontovske Bugarske, dejstvovale su na jugoslovenskom vojištu u periodu od zaključenja sporazuma u Krajovi sve do potpunog okončanja oružanih operacija. Učešće bugarskih jedinica u borbama na jugoslovenskim prostorima predstavljalo je nagli preokret u odnosima dvije zemlje i kolosalan psihološki izazov za stanovištvo onih istočnih jugoslovenskih oblasti koje su do jeseni 1944. godine bile pod bugarskom okupacijom.

Poseban indikator nove klime u odnosima Jugoslavije i Bugarske bila je značajna materijalna pomoć koju je otečestvenofrontovska Bugarska krajem 1944. i 1945. godine uputila Jugoslaviji. Radilo se o doniranju Jugoslaviji velikih količina prehrambenih proizvoda, djelova infrastrukture za obnovu železničke i telekomunikacione mreže, uglja i druge robe.

Posebno upečatljiva epizoda iz ovog kratkog perioda intenzivne bugarske pomoći Jugoslaviji predstavljalo je zbrinjavanje oko 12 hiljada jugoslovenske djece u Bugarskoj tokom 1945. godine. Odluka o tom velikom poduhvatu utanačena je krajem 1944. godine na sastanku predstavnika omladinskih organizacija dvije zemlje. Dogovoreno je da se u Bugarsku šalju djeca koja su na različite načine bila pogođena ratnim zbivanjima na jugoslovenskim prostorima 1941–1945. godine.


(Nastaviće se)

---