-Piše: DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ

Kod njega se ne može naći ni na jedno mjesto misao da je čovjek takav kakav se ispoljava zato što je tako rođen čak i onda kada se osjeća fizičkim bogaljem. Za njega postoji potpuna veza između stvarnosti i ljudskog ponašanja pa i samih instinkata i u društvu se zapravo i odlučuje kakvi ćemo biti i kako ćemo se ponašati. Naravno, drastičnost mu je potrebna da bi svoj revolt zaštitio od mogućeg premišljanja ili zauzdavanja. On traži ono što je najcrnje i najgore, ne libi se da dokazuje perverzno sladostrašće otmenog društva, ali isto tako ni silovanja, želju za ubistvom, bestidnost, pohlepu, nezahvalnost, ali u formama koje nam se svojom deformacijom čine kao konačne. Posle njih ništa ne ostaje u tim bićima Ijudsko i teško se vratiti onoj idealizovanoj i harmoničnoj prirodi. Zbog te konačnosti u koju smo dovedeni Bunjuel i protestuje. Ono što ovaj film čini izuzetnim jeste upravo snaga izraza u kome raspoznajemo sva ova htjenja. Priča ima svoje jasne konture a unutar njih se prvo oslobađaju prostori za dramu iz koje dolazi do tragičnog osjećanja. Pri tome se ne mijenja materijal – jer su svi akteri tu na okupu i u jednom krugu. Svako od njih pokušava da obezbijedi sebi instinktivnu prisutnost tako da nije teško režirati određene prizore. Bunjuel ne bježi od užasavajućih pojedinosti koje ponekad izazivaju i gađenje, ali ih tako modifikuje da, još dok se ređaju događaji, one istovremeno izražavaju sasvim određenu metaforičnost. Transformacije su izuzetno vidljive a ponekad ih Bunjuel tretira i kao određena stanja koja su mu potrebna radi jačanja cijele kompozicije. Za njega je to predstava koja ima svoju čudesnu ljepotu čak i onda kada potpuno odudara od naših shvatanja. Ovdje se čak i instinkti slažu, tako da ih primjećujemo kao određenu slojevitost i dio samog izraza. Bunjuelu je stalo da vjerujemo da već samim tim što sve ovo čini mogućim smatramo i realnim. Kada dođe do kulminacije u orgijama obaspravljenih – jasno je da to nisu samo figure koje predstavljaju određene pojmove nego i nešto što je duboko vezano upravo za život i svijet koji se ovim pokazuje. Ovakav Bunjuel već nam je poznat u njegovim filmovima kakvog već znamo iz njegovih „Olvidadosa” ili „Nazarena”. On je sav udubljen i zanijet jednom od mnogih alegorija svog starog bunjuelovskog svijeta. Centralno mjesto u filmu poklonjeno je jednoj hrišćanskoj svetici, njenoj fanatičnoj želji da se uzvisi do milosti Gospodnje. Međutim, Bunjuel će iznijeti sav svoj buntovnički podsmjeh na dogme hrišćanskog milosrđa. Vrhunac tog njegovog ironičnog mirakula desiće se u velikoj sceni prosjačke orgije, koji u odsustvu svojih dobročinitelja provaljuju u njihovu velelepnu palatu uništavajući sve pred sobom. U toj inferenalnoj eksploziji bestijalnih nagona, Bunjuel će ići do kraja ostvarujući nešto što dosad na filmu niko nije ni želio ni pokazao. Paralele koje ti prizori nude odvešće nas u jednom trenutku i do Leonarda, čija će „Tajna večera” poslužiti u ovom slučaju za jednu do paroksizma sarkastičnu parafrazu. Ima li tome nekog inkvizitorskog samozadovoljstva? Najvažnije je što u filmu uopšte nema nevažnih stvari i što je on tako osmišljen da pored ostalog predstavlja i sasvim određenu projekciju rediteljeve svijesti i osjećanja života. Nisu samo važne gole činjenice ili određeni bizarni opisi, nakaznost tijela, neko pomućeno oko, iskrivljena usta, slomljeni zubi, već i poredak kojim se oni svrstavaju u određene kompozicije kadra. Time se gradira njihova važnost u određenom trenutku, intenzivira ekspresija ali istovremeno i potire individualna psihologija, tako da je svako od njih samo jedan vid ovog mučnog stanja. Preplitanje takvih utisaka dovodi do saznanja o svijetu i čini nam se da se time istovremeno i određuje kvalitet same slike. Kompozicije kadrova se formiraju gotovo neprimjetno i isto tako rasplinjuju u nove forme i čas su unutrašnji grč, osjećanje podsvjesnog, a da bi odmah zatim predstavljale udar jedne sasvim prisutne ličnosti. Ovo je opora i surova poezija, potpuno zatvoren svijet kome Bunjuel daje identitet vlastitog stvaralačkog čina.


(Nastaviće se)

---