-Priredio: MILADIN VELjKOVIĆ

Čuvena Pitagorina teorema i danas plijeni ljepotom i elegancijom matematičkog sadržaja. Ona se odnosi na pravougle trougle i tvrdi da je kvadrat dignut nad hipotenuzom jednak zbiru kvadrata dignutim nad njegovim katetama. Iako su pojedini, najprostiji slučajevi ove teoreme bili poznati i graditeljima u Egiptu i Mesopotamiji, tek je Pitagora to saznanje uzdigao na stepen teorijske matematičke uopštenosti. Umjesto pojedinačnih, konkretnih emipirijskih činjenica, on je izgradio jednu cjelovitu teoriju, koja se kasnije produbila i proširila na razmatranje prirode brojeva. Tako je Pitagora došao do problema određivanja dužine hipotenuze, pomoću katete pravouglog trougla koja je imala jediničnu dužinu. Pokazalo se, međutim, da se na taj način ne može odrediti dužina hipotenuze, odnosno da ne postoji mogućnost njene samjerljivosti, ako se uzme kateta kao jedinica dužine. Bilo je to otkriće brojeva koji se ne mogu prikazati u obliku razlomaka. Time je, zapravo, prvi put u istoriji otkriveno postojanje iracionalnih veličina, koje su imale ogroman značaj u cjelokupnom kasnijem filozofskom razmatranju tog problema. Osim toga, iracionalne veličine su ukazivale na postojanje neograničenosti u ograničenom prostoru. Zato je Pitagora, u sklopu te problematike, razvio i povezao svoje učenje o prirodi brojeva sa pitanjem postojanja samjerljivih i nesamjerljivih, odnosno konačnih i beskonačnih veličina.

Mnogobrojna Pitagorina dostignuća, koja su bila najznačajniji oblik ispoljavanja izvanredno kreativne i maštovite helenske misli, predstavljaju jedno od najljepših i najvažnijih ostvarenja, koja su ujedno pokazala da se svijet može posmatrati i tumačiti na mnogo drugačiji način od onoga kako je do tada rađeno. Prije svega, geometrijsko poimanje svijeta predstavljalo je prvi naučni pristup vasioni i afirmisalo je helenske ideale ljepote i skladnosti. U takvom prikazivanju kosmosa, kao cjelovitog međusobnog povezivanja pojedinih nebeskih sfera, istovremeno se odražavao i helenski smisao za estetikom i savršenošću prikazivanja spoljašnjih manifestacija. Kosmos nije neka nasumice oformljena mješavina, bez obzira ko je njegov tvorac, nego usaglašena i matematički savršena cjelina, gdje sve ima svoje tačno utvrđeno mjesto. Osim toga, kretanje nebeskih tijela, koja su tada smatrana kao inkarnacija vječitih bogova, u obliku koncentričnih kristalnih sfera, povinovalo se posebnim pravilima, izraženim u matematičkim odnosima. Time su matematička pravila, koja je upravo Pitagora otkrio i istakao njihov ključni značaj, postala osnova za utvrđivanje pravilnosti u prirodi, što je bila prva genijalna misao o postojanju zakonitosti u njoj. Svjetska cjelina se tako povinuje određenim matematičkim pravilima, usmjerenim zakonima koji imaju kvantitativnu suštinu. U tom smislu je Pitagora utemeljivač jednog veličanstvenog naučnog koncepta i progresa, koji je išao uzlaznom linijom otkrivanja sve dublje matematičko-fizičke suštine svijeta.

Vrijeme u kome je Pitagora živio, a već smo kazali da je to 6. vijek prije nove ere, u staroj Grčkoj, predstavlja takođe i granično razdoblje, upravo, pored ostalog, zahvaljujući i njegovom povezivanju nauke, umjetnosti i života. Takvim kompleksnim i svestranim pristupom u razmatranju kosmološke problematike, rađalo se novo poimanje koje se danas ogleda u matematikom tretiranju suštine univerzuma. To je istovremeno značilo i upućivanje čovjekovih misli i napora ka izgradnji nove vizije, u čijoj osnovi se nalazilo i muzičko-geometrijsko savršenstvo harmonijske skladnosti. Otuda i potiče čuveno Pitagorino učenje o harmoniji nebeskih sfera koje kosmos, poput nekog ogromnog muzičkog instrumenta, odašilje u vječnom skladu nebeskih kretanja. Tako su istovremeno nastajali i najljepši duhovni akordi međusobno povezanih nebeskih djelova. Kada se sve to ima u vidu, sam po sebi se nameće zaključak, da se Pitagorina genijalnost ne ogleda samo u tome što je kvantitativnu odredbu uveo na velika vrata u naučni i filozofski opticaj, već što joj je dao i umjetnički uobličenu formu. Osim toga, trebalo je i cjelokupnu stvarnost, sa njenim bezbrojnim oblicima ispoljavanja i mijenjenja, takođe obuhvatiti jednim racionalno prihvatljivim principom. Pitagora ga je našao u kvantitetu, i to je ono što mu je obezbijedilo trajan i sveobuhvata uticaj i značaj za sva buduća pokoljenja.


(Nastaviće se)

---