-Priredio: MILADIN VELjKOVIĆ

”Mnoge godine provedene u tuđini, većinom u društvu raznih sveštenika i maga, omogućile su Pitagori da se upozna sa materijalnim, religioznim i duhovnim dostignućima pojedinih civilizacija koje su prethodno imale neuporedivo bogatiju i dužu istoriju i tradiciju od tadašnje Grčke.

Posebno je bilo značajno Pitagorino putovanje po Egiptu, koji je tada bio u prijateljskim vezama sa grčkim polisima i predstavljao ugodno mjesto za boravak ljudi željnih znanja. Pored Egipta, i stare istočnjačke civilizacije su bile tada veoma značajna područja za obilazak i upoznavanje radoznalih mladih Grka, koji su tako umnogome širili svoje duhovne horizonte. Materijalna, kulturna i druga duhovna dostignuća, uključujući tu i mnogovjekovnu tradiciju, predstavljala su neiscrpno bogatstvo, koje su mladi ljudi iz Grčke rado i strpljivo upijali i, kasnije, oblagorođivali i usavršavali. U to vrijeme najveći dio starog učenja u Egiptu i u Mesopotamiji, bio je strogo čuvano znanje u hramovima među prosvećenim sveštenicima (žrecima). Mladom i znatiželjnom Pitagori je, ipak, pošlo za rukom da se upozna sa pojednim dostignućima, koja su na njega izvršila snažan uticaj i umnogome usmjerila njegov kasniji duhovni razvoj. Ovdje treba posebno naglasiti da ovaj budući veliki filozof i naučnik, nije samo puko stekao bogato znanje na svojim dugotrajnim putovanjima, nego mu je ono poslužilo kao osnova i podsticaj za samostalna dubokoumna pronicanja u tajne života i svijeta. Osim toga, pojedini problemi koji su ranije bili riješeni na specifičan, obično na mitološki ili religiozni način u učenjima prethodnih civilizacija, Pitagora je ponovo razmatrao, davši im novu dimenziju i drugačiji ugao osvjetljavanja.

Ono po čemu je Pitagora ostao poznat i cijenjen tokom kasnijih milenijuma, jeste njegova izvanredno značajna uloga u razvoju matematike, kao i mogućnost njene svestrane primjene u drugim oblastima, sve do razmatranja suštine svijeta. Upravo, pitagorejska primjena matematike i njenih metoda u razmatranju suštinskih pitanja prirode i muzike, omogućila je obezbjeđivanje preduslova za izgradnju racionalnog poimanja objektivne stvarnosti. Takav način tumačenja i objašnjavanja svijeta se kasnije pokazao od epohalnog značaja, posebno u vrijeme izgradnje novih naučnih i filozofskih disciplina (počevši od Dekarta, Spinoze i Lajbnica u 17. vijeku). Inače, Pitagorin pogled na svijet predstavlja jednu saglasnu i međusobno povezanu cjelinu, ali i simbiozu različitih elemeneta, u čijoj osnovi se nalazi grandiozni pokušaj da se pronikne u smisao postojanja i ispoljavanja sveukupne stvarnosti. Iako mu je matematika, kao egzaktni pristup objektivnoj realnosti, bio glavni princip, kod ovog mudraca su veoma prisutni mnogi drugi elementi, posebno religiozni i mitološki momenti. Treba, znači, imati u vidu vrijeme u kome je živio i društveno okruženje koje je, u krajnjoj liniji, uokviravalo i usmjeravalo njegovo poimanje svijeta i života. I ovaj starogrčaki velikan je neminovno bio ograničen okolnostima u kojima je živio i stvarao.

Pitagorin doprinos matematici nije samo u uočavanju i isticanju njenog značaja za poimanje i objašnjavanje kvantitativne suštine svijeta, već je on dao i niz konkretnih doprinosa toj kraljici (ali i robinji) nauka. Matematikom je bio opčinjen, posebno ljepotom i elegancijom najsavršenijih geometrijskih oblika i tijela, što mu je omogućilo da svoja originalna saznanja primijeni i u objašnjavanju opšteg sklopa kosmosa. Tako, Pitagorino učenje o loptastom obliku Zemlje i o značaju kružnih formi i loptastih tijela, predstavlja genijalnu anticipaciju za kasniji sveobuhvatni razvoj astronomije. Ta nauka je za Pitagoru bila od ogromnog značaja, i on je jedan od prvih filozofskih mislilaca koji je dao veliki doprinos razvoju nauke o nebu. Konačno, primjenjujući pozitivno matematičko znanje na cjelokupnu stvarnost, uključujući tu čovjeka, njegovu društvenu i etičku djelatnost, Pitagora je izgradio neobičan sistem misaonih konstrukcija. Otuda potiče njegovo nastojanje da i etičke norme objasni djelovanjem matematičkih pravila, posebno koristeći proporcije kao odnose različitih kvantitativnih odredbi. Pokazalo se, ipak, da se kvantitet kao princip, kao sveobuhvatna praosnova (u Pitagorinom smislu) ne može toliko proširiti da se njemu podredi cjelokupna stvarnost, uključujući društvene pojave i etičke norme.


(Nastaviće se)

---