Zauzimanje Skoplja treba posmatrati u podjednakoj mjeri kao unutarpolitičko pitanje u Srbiji, i spoljnopolitički problem u odnosu prema Vizantiji. Nepoznanice o stvarnim odnosima među braćom ne mogu oslabiti poznate činjenice o njihovoj saradnji i prijateljstvu, čvrstom savezu i miru u kome su živjeli sve do Milutinovog potpunog okretanja Vizantiji 1299. godine, pa time ni isključiti mogućnost o zajedničkom pohodu Milutina i Dragutina u kome su i zauzete vizantijske oblasti. Ma u čijim rukama se Skoplje od 1282. godine stvarno nalazilo, kralj Milutin je tek nakon razlaza s bratom i sklapanja saveza s carem Andronikom II brakom s njegovom petogodišnjom ćerkom Simonidom formalno postao gospodar ovog grada, kako je sam posvjedočio u povelji manastiru Svetog Georgija Gorga kod Skoplja, upravo iz perioda između 1. septembra 1299. godine i 31. avgusta 1300. godine, kao i u istovremenim, ili tek nešto kasnijim poveljama Hilandaru – kao u povelji, kojom srpskom manastiru na Svetoj Gori vraća poklon kralj Uroša i takozvanoj opštoj povelji, sačuvanoj u četiri kasnija prepisa.

Ni na koji način, ni najsitnijom aluzijom, kralj Milutin u povelji manastiru Svetog Georgija Gorga ne nagovještava da je Skoplje u njegovim rukama već duže vrijeme, naročito ne gotovo dvije decenije. Njegova povelja je tipizirani akt vladara koji je nedavno ili došao na vlast, ili zadobio vlast nad onim oblastima na koje se odnosi njegova isprava/darovnica. U druge dvije navedene povelje manastiru Hilandaru kralj Milutin dovodi svoju vlast nad skopskom oblašću u neposrednu vezu s dogovorom s vizantijskim carem Andronikom II Paleologom i vasilevsovom potvrdom da je srpski kralj gospodar ovih oblasti koje su mu i formalno pripale kao miraz uz carevićku Simonidu. Obje povelje, i Milutinovi darovi Hilandaru navedeni u njima, time se moraju datovati u vrijeme nakon proljeća 1299. godine iako nijedna od ovih isprava nije datirana. One su, dakle, nastale u vrijeme kada je kao bliski saradnik uz kralja bio i budući iguman Hilandara (od 1307/8) i Milutinov životopisac, kasniji arhiepiskop Danilo II, čiji iskaz o Milutinovim osvajanjima ima sličnosti s podacima iz povelja, dok se upravo ne može utvrditi ko se ovih godina nalazio na čelu Hilandara. [...]

Način na koji su braća Dragutin i Milutin dijelili vlast jedinstven je u istoriji srednjovjekovne Srbije iako je već u generaciji njihovog oca postalo uobičajeno da više braće nosi kraljevsku krunu, nezavisno od njihovog međusobnog odnosa i pitanja stvarne premoći u vlasti – samodržavnosti, samo jednog među njima. Zagonetno pitanje Dragutinove predaje vlasti mlađem bratu ne može dovesti u sumnju njihove dobre odnose, koji su se nastavili gotovo dvije decenije nakon smjene na prestolu. U jednoj vrsti trojeglave zajedničke vladavine kraljice Jelene i kraljeva Dragutina i Milutina izbijanje potonjeg ispred starijeg brata unijelo je, ipak, novu dinamiku prije svega u odnosima s državama, vladarima i moćnicima u okruženju. Od ranije snažno upleten u vizantijsku diplomatiju, kako sa samim carem, tako i s Tesalijom, kojom je Jovan Anđeo gospodario nezavisno od Carigrada sve do svoje smrti 1289. godine, Milutin je bio nesumnjivo mnogo spremniji za velike promjene koje su potresale vizantijski svijet nakon smrti cara Mihaila VIII Paleologa 11. decembra 1282. godine od starijeg brata, koga su Vizantinci upadljivo pokušali da zaobiđu u svojim planovima za uspostavljanje dominacije nad Srbijom.

Zajedništvo s bratom Dragutinom nije bilo, uprkos tome, nimalo narušeno. Prvih godina po Milutinovom preuzimanju vrhovne vlasti on je i dalje bio u braku s ugarskom princezom Jelisavetom, sestrom Dragutinove žene, ali se sve komplikovanija politička situacija u centralnom i jugoistočnom dijelu Evrope polako odražavala i u unutrašnjoj srpskoj politici. Veliko političko komešanje vidjelo se u promjenama koje su nastupile smrću Mihaila VIII i time napuštanjem njegove politike crkvene unije s Rimom u Vizantiji i zemljama pod različitim vidovima vlasti ili premoći carstva, kao i u sve snažnijem uticaju kana Nogaja, gospodara zapadnog dijela Zlatne horde, koji je u Bugarskoj postajao sve neposredniji, težeći da se proširi što dublje na jug i zapad Balkana.

Priredio: MILADIN VELjKOVIĆ

(Nastaviće se)

---