-PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

Kakvo je tačno komešanje nastalo Dragutinovom predajom vlasti mlađem bratu Milutinu i koje su bile suprotstavljene strane, nije moguće sasvim sagledati i precizno objasniti, ali iz Danilovog iskaza proizilazi da to nije bio Milutin - što je i očekivano, budući da je upravo Milutin junak njegovog korpusa ‚‘Žitija kraljeva i arhiepiskopa srpskih‘‘. Neposredni razvoj događaja, međutim, ukazuje na prijateljske i savezničke odnose dvojice braće, koji su u ovo vrijeme, što ne može biti beznačajno, bili oženjeni dvjema sestrama, ugarskim princezama Katarinom i Jelisavetom, pa i time bili u podjednakom statusu kada je riječ o odnosima s uticajnim susjedima, čijih se napada, prema Danilu, plaše Dragutinovi bliski ljudi, s kojima se kralj savjetovao. [...]
Žitije Milutinovo od Danila II, koje je jedini izvor koji posvećuje pažnju Milutinovom preuzimanju prestola i njegovim postupcima nakon toga, zasniva se na sledećim ključnim elementima: 1.Milutinov izbor za vladara Božjim promislom; 2. Milutin je pozvan da izbavi svoje otačastvo iz tjeskobe u koju je ono zapalo; 3. Milutin je to i uspio proširivanjem granice svoje države i uspjevši da joj priključi brojne nekadašnje vizantijske teritorije u prvoje prošestvije jego/u prvom svom pohodu, oba Pologa, Skoplje kao najvažniji grad, a zatim i Ovče polje i Pijanec (koje Danilo poimenice nabraja); 4. U ovim naporima on je imao potpunu podršku arhiepiskopa i čitave Srpske crkve; 5. Nakon uspješnih vojevanja Milutinu su se priklonile i potčinile sve velmože, odnosno boljari, prema drugom rukopisu, i svi ljudi njegove države; 6. Ovim uspjesima Milutin je umirio sva ova mjesta ujedinivši ih u svojoj državi i prognao sve koji su pravili meteže (prema Danilu bi ispalo da je riječ o Vizantincima, koji su otišli u Carigrad i žalili se caru Mihailu VIII Paleologu), i ispunivši božanski naum, vratio se u državu svoju ka bogodarovanom mu prestolu, veseleći se i radujući se Gospodu.
Danilova naracija u potpunom je skladu s osnovnom idejom životopisa kralja Milutina, idejom Stefana Uroša kao spasitelja svog otačastva, kako u pogledu donošenja unutrašeg mira i jedinstva, tako i u smislu ojačavanja i teritorijalnog proširenja države, osvajanjem nekadašnjih vizantijskih teritorija i širenja/pomjeranja granice ka jugu. Milutinovo žitije Danilo II je napisao poslije smrti samog kralja, 1324. godine, upravo u godini u kojoj se popeo na arhiepiskopski presto Srpske crkve, a tokom vladavine Milutinovog sina Stefana Dečanskog, koji je izašao kao pobjednik iz rata za kraljevo nasleđe.[...]
Situacija sa Skopljem, i pitanje kada je kralj Milutin njime konačno zavladao, sasvim su očigledni, i nimalo jednostavni, i to je i samim savremenicima bilo potpuno jasno, te otuda i njihova ili naizgled nezainteresovanost, ili stvarno neznanje o sudbini ovog važnog grada. Sam podatak Jovana Kantakuzina, koji je ovaj car-pisac uzgred zabilježio u svom istorijskom djelu pisanom pošto je abdicirao s carskog prestola 1354. godine, zapravo ne govori mnogo i ne donosi ključne podatke – te se ne može olako i nedovoljno kritički dovesti u vezu s Danilovom naracijom o Milutinovim osvajanjima. Kantakuzin ne kaže da su Srbi zauzeli Skoplje u vrijeme vladavine Mihaila VIII Paleologa (1259-1282), a čak i ukoliko bi se njegova vijest mogla tako tumačiti – iako je riječ o decenijama velikih političkih promjena koje su se naročito ogledale na prostoru Makedonije – ovaj grad i njegovu oblast držao je jedno vrijeme u rukama i kralj Uroš, kako to nedvosmisleno svjedoči sam kralj Milutin u povelji kojom Hilandaru obnavlja očev dar kelije Svete Petke u mjestu Tmorane, u skopskoj strani.
Kategorički odgovor na pitanje kada je Skoplje osvojeno stoga nije moguće dati, ali se mogu istaći pojedini elementi odgovora na njega i načini na koje se ono može sagledati na drugačije načine. Prije svega, treba napustiti doslovno praćenje iskaza arhiepiskopa Danila II s početka njegovog prikaza Milutinove vladavine, i time odbaciti teorije o podijeljenosti u Srbiji između braće i između njima odane vlastele, koje se dovodi u vezu s prevlašću agresivnijeg dijela plemstva i guranjem Srbije pod Milutinom u snažnu antivizantijsku akciju. […]

(NASTAVIĆE SE)