-Priredio: MILADIN VELjKOVIĆ

Zahvaljujući i potiskivanju starije braće, Stefan Uroš je mogao da, ostavši u svom naraštaju, naraštaju sinova Stefana Provjenčanog jedini samostalni vladar, učvrsti svoju kraljevsku vlast na širem prostoru i potisne suparničke porodične grane. Snažniji kraljevski položaj i brak s Jelenom „Anžujskom”, jednom od najznačajnijih ličnosti – ne samo žena – srpskog srednjeg vijeka, donijeli su kralju Urošu i mogućnost, ili čak neophodnost, povezivanja i s Ugarskom na sjeveru, jednu vrstu neravnopravnog saveza sa snažnom ugarskom kraljevinom koja je imala velikog uticaja i na položaj, postupke i politiku Milutinovog oca. Možda više od svega navedenog u srpskoj istoriografiji isticao se i značaj ekonomskog napretka srpske države pod kraljem Urošem, uslovljen naglim razvojem rudarstva zahvaljujući dolasku iskusnih – profesionalnih – rudara Sasa (Saksonaca) u Uroševu državu. Novostečeno bogatstvo nesumnjivo je pomoglo kralju Urošu da učvrsti svoju vlast unutar srpske države, ali snagu Uroševe Srbije ne treba precjenjivati kada je riječ o odnosima s ostalim državama, niti se ona može prenijeti na čitavo razdoblje Uroševe duge vladavine jer se, na primjer, ne može precizno utvrditi ni kada su i na koji način Sasi došli u Srbiju. I same srpske zemlje i pomorske kralja Uroša bile su mnogo manje monolitne nego što bi se to moglo činiti na osnovu pojedinih, ponekad samo površno tumačenih okolnosti razvoja i odnosa s ostalim državama toga doba, a sam položaj kralja Uroša mnogo manje nezavistan, shvaćen u smislu potpune samostalnosti, nego što bi se dalo zaključiti iz pojedinih istoriografskih pregleda posvećenih ovom vremenu.

Uz Ugarsku, koja je najčešće navođena kao strana sila, država koja je imala velikog uticaja na politiku kralja Uroša i na srpsku državu njegovog vremena – čak i prije „čuvenog”, takozvanog ugarskog ropstva samog kralja Uroša – kralj Uroš je bio neposredno okrenut vizantijskim državama svog vremena, i državi u Epiru, ali i Nikejskom carstvu cara Jovana Vataca (1228–1254), vladara koji je uspio da učvrsti vlast maloazijske države Vizantinaca i u Evropi, naročito u petoj deceniji 13. vijeka nakon osvajanja Soluna i drugih oblasti u Evropi i priznanja i na Zapadu za vasilevsa. Uz vizantijske države, veliku ulogu je imalo Bugarsko carstvo, čak i mada je nakon smrti tasta kralja Vladislava, moćnog Ivana II Asena 1241. godine ono ušlo u period slabijih ili jačih borbi za carsku krunu i prevlast unutar roda Asenovaca i izvan njega, te je time i odnos prema srpskoj državi postao nejasniji i slabije osvijetljen izvorima. Uprkos tome, nekoliko svjedočanstava iz izvora ovog perioda odslikava višestruko ispreplijetane odnose među svim navedenim državama, i višeslojnu, mnogoznačnu i višesmjernu „diplomatiju” kralja Uroša i Srbije njegovog doba.[...]

U prvih desetak godina Milutinovog života nastale su ključne političke promjene, koje su definisale budući razvoj nekadašnjeg širokog vizantijskog prostora, teritorije jugoistočne Evrope i Male Azije. Najprije je u samom Nikejskom carstvu ubrzo nakon smrti moćnog Jovana III Vataca 1254. godine do premoći među tamošnjom romejskom aristokratijom došao Mihailo Paleolog, izdanak roda koji je bio najbliže orođen s carskom porodicom još iz godina prije konačnog osvajanja vlasti Komnina, krunisanjem Aleksija Komnina početkom aprila 1081. godine, da bi nakon kratke, četvorogodišnje vladavine Jovanovog sina Teodora II Laskarisa i smrti potonjeg 1258. godine u potpunosti preuzeo vlast u svoje ruke (naredne 1259. godine). Zatim je nastao i veliki preokret u odnosu snaga između Vizantinaca iz takozvanog Nikejskog carstva i Latina koji su vladali Carigradom od 1204. godine: avgusta 1261. godine Romeji su ponovo zavladali Novim Rimom, čime je ponovo uspostavljeno Vizantijsko carstvo i nepovratno riješena borba između samih Vizantinaca – onih iz Nikeje i njihovih suparnika iz Epira – u korist prvih, koji su baštinili sve tradicije carstva. Novouspostavljenu moć i ugled Mihailo Paleolog je narednih godina pokušao da učvrsti i osnaži agresivnom politikom i podjednako jakom i napadnom diplomatijom, posebno kada je riječ o državama, odnosno vladarima i vladajućim rodovima, što je bliže srednjovjekovnom poimanju politike i diplomatije, iz balkanskog zaleđa Carstva, iz Bugarske i Srbije.

(Nastaviće se)

---