-Piše: dr RADOSLAV T. STANIŠIĆ

Italijanski horor pojavio se uporedo s peplum epovima. Njegov početak vezuje se za film „I vampiri” (1957) Rikarda Frede, vizuelno bogatu pripovijest o legendarnoj Eržebet Batori, mađarskoj grofici iz XVI vijeka, koja je serijski ubila stotine mladih žena. Film je maksimalno iskoristio gotske korijene žanra, koje je Fredin snimatelj Mario Bava reafirmisao u lirskom ostvarenju „La maschera del demonio” (1960), i lansirao karijeru Barbare Stil (r. 1937), glumice britanskog porijekla, kao italijanske horor dive par ekselans. Takođe je sadržao motiv seksualne patologije, koja će postati prepoznatljivo obilježje italijanskog horora. Nakon gotske antologije „I tre volti della paura” (1963), Bava je snimio film koji će italijanski horor povesti u sasvim novom pravcu – sadističke strave i užasa. U filmu „Sei donne per l'assassino” (1964) koristi se najsinematičniji zaplet o tajanstvenim ubistvima da bi se pažnja gledaoca usmjerila na sam čin ubistva kao sadovoajerističkog prizora. Bio je to osnovni impuls podžanra trilera pod nazivom đalo koji će preovladavati u italijanskom hororu sedamdesetih. Đalo je italijanska riječ za „žut” i odnosi se na žuti papir lošeg kvaliteta na kojem su se tridesetih i četrdesetih godina XX vijeka štampali detektivski i horor romani. Engleski ekvivalent bio bi pulp, u značenju jeftine, morbidne i senzacionalne, ali vrlo dopadljive fikcije. Bava je snimio još mnogo sličnih filmova. Poslednje značajno djelo bila mu je avetinjska priča u gotskom maniru „Operazione paura” (1966), čiji je halucinogeni kolorit i senzualno klizanje kamere dokaz koliko duboko umjetnost može prožeti niskobudžetnu formu.

Stekavši međunarodnu slavu jednim jedinim filmom iz 1969. godine, Dario Arđento (r. 1940) je pretvorio đalo u svoju užu specijalnost i njime se bavio čitavu deceniju. „Ptica kristalnog perja” (L`uccello dallepiume dicristallo) je neka vrsta ultranasilne verzije „Uvećanja” (Blow-Up), u kojoj pokušaj da riješi niz brutalnih ubistava dovodi protagonistu u sve veću opasnost da i sam bude ubijen. Premda ima određenih kvaliteta u pogledu razvoja likova i zapleta, film je u suštini ogoljena mašina za sadovoajerska uzbuđenja. Arđento je od sredine sedamdesetih do početka osamdesetih usavršio svoj stil da bi se potom otisnuo u apstraktni horor gotovo bez ikakvog zapleta, vizionarski film atrakcija čije su stilske karakteristike zagasit, zasićen kolorit, neprekidno kretanje stedikema i sve bizarniji specijalni efekti. Pa, ipak, njegova rana ostvarenja rado su podražavana, a đalo je nekoliko godina bio izuzetno popularna forma. Dok je većina gotskih horora iz `60-ih snimana u stilizovanoj crno-bijeloj tehnici, svi đalo filmovi snimljeni su u tehnikoloru i tehniskopu, što i odgovara podžanru koji prvenstveno odlikuje krvoproliće. Mnogi su praćeni napetom muzikom Enija Morikonea, odnosno Bruna Nikolaija, s kojim je često sarađivao, a za šminku je uglavnom bio zadužen Karlo Rambaldi, jedan od dobitnika Oskara za filmove „King Kong” (1976), „Osmi putnik” (1979) i „E.T.” (1982). Neke od najboljih napisao je Ernesto Gastaldi (r. 1934), veteran koji je izradio scenarije za mnoštvo gotskih horora i peplum filmova. Između 1971. i 1975. godine u distribuciju je pušteno više od stotinu đalo filmova. Taj podžanr je dostigao vrhunac 1975, ali se ponovo pojavio u obliku američkog ciklusa slešer horora početkom `80-ih, na koje je izvršio odlučujući uticaj. To su: „Noć vještica” (Halloween, 1978) Džona Karpentera, „Petak trinaesti” (Friday the 13th, 1980) Šona Kaningama i „Obučena da ubije” (Dressed to Kill, 1980) Brajana de Palme. Ovaj poslednji toliko je ličio na đalo da kao da je snimljen u studiju Ćinećita. Bumom slešer horora italijanski reditelji pokazali su da je đalo i dalje živa forma, mada je već sredinom `80-ih italijanski horor ušao u novu fazu. Arđentova „Suspirija” (Suspiria, 1977) utrla je put novom stilu halucinatornog horora, koji je podrazumijevao poveliku količinu neogotske fantazije i artificijelnog krvoprolića. Tokom `80-ih, najistaknutiji predstavnik tog stila bio je Lućo Fulči (1927–1996), zaštitno ime italijanskog eksploatacijskog filma, koji se oprobao u svim žanrovima: od pepluma preko špageti-vesterna do đala.


(NASTAVIĆE SE)