Neprikosnoveni književni sudija, kritičar i istoričar književnosti, i neumorni nacionalni radnik Jovan Skerlić je kritičkom mišlju snažno obilježio čitavu jednu epohu, sažetije i duhovitije od svojih savremenika izrazio kulturne potrebe svoga vremena, učinivši da se ogromna većina njegovih kritika nađe u samim temeljima potonje kritičke misli. Skerlićev stav u pitanju književne kritike osciluje između dva krajnja mišljenja. Po jednome, ona je tačna nauka kao i sve druge nauke, po drugome, ona je samo jedna prefinjena i diletantska umjetnost. No da li istina neće biti između potpunog odricanja i apolutnoga tvrđenja, između anarhije i tiranije zakona? Bi li se moglo, ako ne utvrditi, a ono bar nagovijestiti i ocrtati nešto drugo? Izgleda da može. U umjetnosti uopšte ima dvije stvari: stvar talenta i ukusa, stvar činjenice i zanata. Talenat, genije ne da se naučiti: ni najdogmatičnija retorika niti je dala recept, niti je u stanju da ga da, kako čovjek može postati Šekspir, Gete ili Viktor Igo.

Jovan Skerlić rođen je 8. avgusta 1877. u Beogradu. Prve radove satiričnog i socijalnog karaktera objavljuje u Šaljivčini, Gedži, Delu, Zvezdi i ondašnjim socijalističkim listovima. Istorijsko-filološki odsek Velike škole upisuje 1895; dvije godine kasnije opredjeljuje se za literarno-lingvistički odsek kod profesora Bogdana Popovića. Diplomira sa odličnim uspjehom, 1899. i započinje pripravnički staž u gimnaziji u Beogradu. Hapse ga povodom atentata na kralja Milana, a godinu dana kasnije otpušten je iz službe iz političkih razloga. Doktorira sa tezom: Javno mišljenje u Francuskoj prema političkoj i socijalističkoj poeziji od 1830. do 1848. godine.

Polazeći na put u Prag, 23. aprila 1914. na predavanje o Njegošu, Skerlić je jednom prijatelju rekao: „Nikad se nijesam osjećao tako zdravo i oran kao sad”. Usred najvećeg zdravlja, na nekoliko nedjelja pred početak svjetskog rata, 27. aprila potužio se na bolove, imao je akutnu nekrozu pankreasa, a već 15. maja ujutru bio je mrtav.

Obuhvativši najznačajnija imena srpske, antičke, evropske i svjetske književnosti, naučne i kritičke misli, Skerlić je uspio da sačini sveobuhvatni književni portret vjekova (Dositej, Vuk, Daničić, Sima Milutinović, potom romantičari: Radičević, Milica Srbkinja, Zmaj, Kostić, Đura Jakšić...); realisti: Sterija, Ignjatović, Vojislav Ilić, Glišić, Lazarević, Svetolik Ranković, Sremac); ali i evropski pjesnici i mislioci: Bajron, Balzok, Sent – Bev, Stendal, Ipolit Ten, Turgenjev, Tolstoj Dostojevski, Plehanov, Puškin, Milton, Njekrasov, Niče, Šeli, Šekspir, Šopenhauer...)

Skerlić je visoko cijenio Njegoša, koji je za njega predstavljao simbol nacionalno-etičkog ideala, koji je on smatrao velikom pokretačkom snagom u borbi za nacionalno oslobođenje Srba i Južnih Slovena.

„Kad se sve uzme u obzir, ne samo Skerlićeve zasebno objavljene ocjene, no i njegova Istorija srpske književnosti, uočena kao niz književnih sudova, ostaje uprkos svemu spomenik pravoga suda i kritičke pronicljivosti. Napor ka pravdi i tankoj i tačnoj ocjeni, o kome svjedoče bezbrojne stvari u Istoriji, mogao je učiniti samo čovjek kalibra Skerlićeva.(...) Njegovoj Istoriji nove srpske književnosti, kao skoro svakoj knjizi, mogle bi se učiniti izvjesne zamjerke, ali se te zamjerke ne bi ticale njegovih književnih ocjena. One su u njegovim spisima tačne u tako velikom broju, na njih je utrošeno toliko tankog posmatranja, one su redigovane sa takvom stilističkom maestrijom i preciznošću, da će za čovjeka od posla ostati uvijek predmet najiskrenijeg i velikog uvažavanja”, ističe Bogdan Popović, Skerlićev učenik.

Nadmoćnom kritičkom misli, britkom riječju i u hvali i u pokudi, Jovan Skerlić je za nepunih trideset sedam godina učinio više za srpsku književnost i kulturu nego čitave institucije. On sam postao je institucija.

PIŠE: Milica Kralj

(NASTAVIĆE SE)

---