Jedno vrijeme Marija je živjela na dvoru pruskog kralja i njemačkog cara Vilhelma i Hoencolerna, u Potsdamu i Berlinu, kao dvorska dama. Umrla je poslije teškog porođaja, 4. jula 1876. godine, u Vircburgu, u Njemačkoj. Taj njen sin, Rudolf, kome je stigla da da ime, kasnije je mnogo volio svog polubrata Milana i ponosio se njime, iako mu ovaj nije uzvraćao bratsku ljubav na način kako je to Rudolf želio. Milan mu je kao srpski vladar obezbijedio redovnu mjesečnu apanažu od svojih prihoda i stipendiju za školovanje u Beču, ali ga nikad nije pozvao kod sebe, u Srbiju, na dvor ili uopšte u goste, bilo gdje. Ipak, Rudolf je poslije Milanove smrti (1901), ne samo zbog zahvalnosti za izdržavanje i školovanje, već zbog velike ljubavi prema starijem bratu, nosio crninu do kraja života, čitave 33 godine. Na opelu u Beču i na sahrani kralja Milana (1901) u manastiru Krušedolu, na Fruškoj gori, uz Milana Bogićevića, kraljevog rođaka po očevoj liniji, prisustvovao je kao kraljev najbliži srodnik. Tada je već bio svršeni pravnik, koga je car Franjo Josif u pogrebnoj povorici držao u svojoj najužoj sviti. Iste godine, naslijedio je veliko bogatstvo koje mu je po testamentu ostavio otac, čije ime je u našoj istoriografiji ostalo nepoznato, ali zna se da je i sam bio blizak caru Franji Josifu i habzburškom dvoru. Rudolf je 1908. godine prenio posmrtne ostatke svoje majke iz Jašija (s groblja Sveti Spiridon) u Bukurešt, na groblje Eternitatea, i na nadgrobnom spomeniku dao da se ureže natpis: „Maria Obrenovici, 3. august 1832.-4. iulie 1876.“ Do 1919. godine živio je najviše u Beču, gdje je uživao podršku carsko-kraljevskog dvora i obavljao mnoge značajne dužnosti, a poslije Prvog svjetskog rata radio je kao advokat, često na relaciji Beč – Bukurešt. Zna se da je svake godine, bar po jednom, posjećivao grobove svog polubrata Milana (u Krušedolu) i majke (u Bukureštu) i polagao na njih vijenac. Nije se ženio i nije ostavio potomstvo iza sebe. A njihova mati je voljela svog najstarijeg sina, Milana, ali on ni njoj nije na pravi način uzvraćao ljubav, pomalo kivan na njen način života, tako da je u Srbiji „bila nepoželjna“, iako joj je sin bio vladar. Njenu poslednju volju, da bude sahranjena uz svog prvog (i jedinog zakonitog) muža, Miloša, u manastiru Rakovici, Milan je odbio da joj ispuni. Čak nije prisustvovao ni njenoj sahrani, u Jašiju. Zapravo, Milanu je rano djetinjstvo, provedeno uz majku, ali na dvoru rumunskog kneza, ostalo kao neprebolna trauma koju je uzaludno pokušavao da potisne iz sjećanja ili potpuno zaboravi. Bilješka o tome postoji samo u njegovim „Memoarima“, objavljenim 1902. godine u Cirihu, na njemačkom jeziku. Do najnovijeg vremena nepoznati memoari u srpskoj istoriografiji, upravo tim razdobljem iz njegovog života jedini pružaju podatke koji do sada nijesu bili (dovoljno) poznati i koji odudaruju od predstave da je, živjeći na dvoru, Milan vjerovatno imao lijepo, udobno i srećno djetinjstvo. Tek se negdje usput napominje da je „bio pomalo vaspitno zapušten“. Jedino Slobodan Jovanović posredno naglašava da knez Mihailo, kao Milanov stric i tutor poslije očeve smrti (1861), „nije vjerovao da je Marija Obrenović kadra vaspitati svoga sina“. I dodaje da je dječak bio „razmaženo i zapušteno bojarsko dijete“, kod koga je „podjednako bilo zanemareno i tjelesno i duhovno i moralno vaspitanje“, ali ne navodi i razloge „zapuštanja“ i „zanemarivanja“. Kada se to ima u vidu, onda se još neukusnijim čine napadi tadašnjih protivnika na tek pristiglog dječaka na srpski presto da ovaj uopšte nije Obrenović, pa čak ni Srbin, već Rumun koji bi trebalo da se po ocu preziva Kuzić. U skladu s tim potekla je i ona čuvena tvrdnja da mu se „tačno ne zna ni imena ni porijekla“.

Milanov otac Miloš je svojim načinom života dokrajčio slabo zdravlje svog oca Jevrema (1856), a sina je prepustio majci i ostavio ga bez očevog staranja. Kockao se, zaduživao – predstavljajući se lažno kao „Miloš Obrenović, knjaz Srbije“ – i provodio vrijeme sa svojim milosnicama. Njegove dugove prvo je plaćao otac, potom, „pun prekora i grdnji“, knez Miloš, poslije njega knez Mihailo i na kraju sin Milan, kada je postao knez Srbije. U Beograd se vratio po dozvoli kneza Miloša tek 1860. godine, već obolio od tuberkuloze. Umro je 20. novembra 1861. godine na rukama kneza Mihaila, a prema riječima očevidaca, obojica su „opraštajući se […] plakala“.

PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

(NASTAVIĆE SE)

---