Bečka vlada 9. oktobra donosi naredbu o uvođenju vanrednog stanja koja je sledećeg dana otpremljena telegrafski u Boku, pod brojem 1208 i naznakom „Urgent“. Potpisana je i ovjerena od strane sedam ministara.

„Na osnovu zakona od 5. maja 1869 (D. Z. L. br. 66) i zaključaka Vlade od 9. oktobra 1869. na sjednici sveukupnog ministarstva, a po dobijenoj potvrdi ustavnih članova 8, 9, 10, 12 i 13 temeljnog državnog ustava o opštim pravima državljana od 21. decembra 1867. (državni Zakon lista broj 142) privremeno stavljaju se izvan snage u području kotara Kotorskoga, od dana proglašenja ove naredbe i moraju se upravljati prema odredbama §§ 3, 4, 5, 6, 7 zakona od 5. maja 1869. kao i ukoliko dođe do kažnjavanja prekršaja protiv propisa tu sadržanih, § 9 spomenutog zakona.

Ova naredba stupa na snagu danom objavljivanja.

U Beču, dana 9. oktobra 1869.

Vanredno stanje podrazumijeva ograničeno kretanje stanovništva, stavljanje dobara u službu vojske, pretresanje domova, pljačku... Naredba generala Vagnera sprovodi se u djelo i bez pogovora! Risan, buntovničko gnijezdo, treba napasti sa svih strana i osloboditi. Bez milosti i patetike. U slučaju otpora grad zapaliti i porušiti, a stanovnike strijeljati – tako je glasila namjesnikova naredba.

Nepotpuni podaci o dejstvu vojske na Risan javljaju da su se jedinice rasporedile po varošici, povremeno pucajući iz pušaka u vazduh radi utjerivanja straha. Bilo ih je toliko da je na svaku kuću dolazilo po dva soldata. Uslijedio je detaljan pretres domova pod izgovorom da se traže ustanici, municija i kompromitujući materijal. Stanovništvo nijesu tukli ali su šest „sumnjivih“ osoba poveli u brodsku „štivu“, vezanih žicom oko ruku. Uglavnom, maltretirali su nedužne, pljačkali domove!

Jedan stanovnik Risna dao je detaljne podatke o vandalskom činu dopisniku novosadske „Zastave“:

„I vojska je zbilja Risan zauzela, kao da je pobunjeno mjesto, ali ne kao vojska jedne evropske države, nego ala Turca: na crkvama sv. Luke i sv. Jovana vrata su sjekirama razbili i vosak i ako je još što bilo za odnijet, odnijeli su (Sabornu crkvu Sv. Petra, koja je usred Risna nijesu ticali; još nam je to pred očima trebalo – piše mi moj prijatelj – pa da prevri... Prve su dvije crkve malo udaljene); na školi srbskoj, takođe su vrata razlupali, i na uljani mlin crkveni; ulazili su nasilno po privatnim kućama, oružje sa oružnica otimali, i kao nekad Vandali, nijesu se zadovoljili da odnesu što su htjeli, nego što im se nije sviđalo (tj. što nijesu znali da cijene, npr. džeferdare) to su putem o stijenama lomili.

To je bilo to junačko djelo, što je brzojav po svijetu raznio, kao neku sjajnu pobjedu. I može se reći da se otada sav gnjev i strogost prijekog suda na sam Risan izliva. Odma se počelo zazirati u svakog Rišnjanina, jednog čovjeka, koji je sa ustašama u isto vrijeme i u kući svojoj bio; podozrenje poče da vrši svoje: dosta je bilo da iz kuće izađeš, pa da se posvjedoči da si htio k ustašama u planinu da odeš... Tamnice su prepune ljudi, koji su iz svoje kuće protjerani. Otada sve jednako crkve stoje rastvorene, nit ko smije da svetinju od skota sačuva; škola takođe, nit se u njoj već predaje – pa je i zvonjenje zabranjeno“.

Risan je „oslobođen“, opljačkan, sumnjiva lica internirana, crkvena zvona ugašena, polazna tačka spremna da isprati vojsku na (ne)srećni put u Krivošije.

... „Tako je osvanuo 19. oktobar, dan koji je Vagner odredio za početak jednog velikog poduhvata, koji se izjalovio i izazvao neočekivan preokret, a od velike je važnosti za istoriju ovog rata“.

Topovnjače s mora počele su od rane zore prosipati otrovne projektile po risanskim brdima, stvarajući nesnosnu buku, najavljujući krvavi osvajački pohod i pravi rat. Pucnjava topova, trebala je da izazove psihološi pritisak na ustanike, s jedne, i obezbijedi siguran prolaz prethodnici carske vojske, s druge strane.

General Dormus, koji je rukovodio operacijama, stavio se na čelo glavne kolone koja je imala zadatak da krene iz Risna, preko Smokovca i brda Grebena, Knežlaza i Poda, te tako stigne na Crkvice. Njegova kolona bila je popunjena od 44. i 52. pješadijskog puka, jednog lovačkog bataljona i jedne inžinjerijske jedinice, kao i jedne baterije opremljene sa deset topova.

PIŠE:

NEDJELjKO SAMARDžIĆ

(NASTAVIĆE SE)

---