-PIŠE: DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ

Ta praksa sadrži rudimente istinskog jezika narativnog filma, jer podrazumijeva stav da osnovna značenjska jedinica filma – osnovna jedinica filmskog značenja – nije scena, kao kod Melijesa, niti kontinuirani nemontirani dio filma, kao u najranijim Edisonovim ili Limijerovim kratkim filmovima, nego je to prije svega kadar, kojih, kako će kasnije Grifit pokazati, može biti praktično beskrajno mnogo u okviru svake scene. S obzirom na to, ta praksa se takođe već tada usmjerava u pravcu formulisanja klasičnog holivudskog stila montaže. „Velika pljačka voza”, film koji je pisao, režirao, snimao i montirao Porter dug je 740 stopa (nešto preko dvanaest minuta pri prosječnoj standardnoj brzini nijemog filma od 16 sl/s) i sastoji se od četrnaest posebnih kadrova akcije koji se ne preklapaju – nescena, koji su u dramaturškom smislu nezavršeni. Oni su povezani pomoću montažnih rezova u ovakvom slijedu:

Kao prvo – enterijer željezničke telegrafske kancelarije: dva bandita ulaze, vezuju operatera i zapuše mu usta dok se voz u pokretu, koji se vidi kroz prozor kancelarije, zaustavlja. Drugo – željeznički toranj za vodu: ostali članovi bande se bezbjedno ukrcavaju dok se voz snabdijeva vodom; treće – enterijer poštanskog vagona s pejzažem koji brzo promiče pored otvorenih vrata: banditi upadaju, ubiju kurira, uzmu dragocjenosti iz kase i odlaze; četvrto – skladište uglja i enterijer kabine u lokomotivi: banditi ubiju ložača poslije žestoke borbe, bacaju njegovo tijelo iz voza i natjeraju mašinovođu da zaustavi voz. Zatim peto – kadar eksterijera voza koji se zaustavlja i mašinovođe koji otkačinje lokomotivu; šesto – kadar eksterijera voza u kome banditi prisiljavaju putnike da se postroje duž šina i predaju dragocjenosti koje imaju; jedan putnik pokušava da pobjegne, trči pravo ka objektivu kamere, i biva ubijen sleđa; sedmo – banditi se penju na lokomotivu i bježe s plijenom; osmo – banditi zaustavljaju mašinu nekoliko milja dalje, silaze i bježe u šumu, dok kamera švenkuje prateći ih. Potom, deveto – banditi se obrušavaju niz brdo i preko potoka da bi uzjahali konje; kamera ih prati u prelazećem horizontalnom švenku; deseto – enterijer telegrafske kancelarije: operaterova ćerka dolazi i odvezuje oca, koji zatim trči i daje uzbunu; jedanaesto - enterijer pretrpane plesne dvorane: „novajliju” tjeraju da „igra” tako što mu pucaju u noge iz pištolja; operater telegrafa stiže i potjera je formirana; dvanaesto – kadar s banditima na konjima, koji jure nizbrdo, i potjerom koja ih divlje goni; obje grupe se brzo kreću u pravcu kamere; jedan od bandita gine dok se približavaju; trinaesto – kadar s preostalim banditima koji razgledaju sadržaj ukradenih poštanskih pošiljki; potjera se potajno prikrada iz pozadine i u finalnoj pucnjavi ih sve pobije, i četrnaesto - srednje krupan plan SKP, (kadar koji prikazuje aktera koja stoji počev od pojasa na gore), vođe bandita koji nasumice ispaljuje revolver u kameru (a samim tim i u publiku), kadar koji se može, prema Edisonovom Katalogu, „upotrijebiti da bi se počeo i da bi se završio film”.

Sem isijecanja iz scena (ili kadrova) prije njihovog dramaturškog završetka, i sem izbjegavanja vremenskog preklapanja, „Velika pljačka voza” sadrži i druge inovacije. Mada su scene enterijera snimane u konvencionalnom melijesovskom maniru, način postavljanja kamere je u mnogim scenama eksterijera bio svjež i dinamičan. Nekoliko kadrova je, na primjer, bilo komponovano po dubini: u kadru četiri kamera „gleda” nadolje u pravcu akcije koja se odvija u mašinskoj kabini lokomotive, sa skladišta za ugalj, dok se voz kreće kroz prostor, a u kadru šest se glumac kreće dijagonalno kroz kadar ka objektivu kamere umjesto horizontalno kroz kadar – što je veliki pomak u odnosu na Melijesovu frontalno komponovanu, pozorišnu postavku.

(NASTAVIĆE SE)

---