Feljton je nastao na osnovu teksta kataloga koji je pratio izložbu „Sto godina od dolaska prvih kolonista u Banat (1919–2019)” – „Identitet sačuvan u slici i sjećanju” u Narodnom muzeju Zrenjanina, uz podršku Pokrajinskog sekretarijata za kulturu i javno informisanje (Vojvodine).

Migracije, metanastazička kretanja, seobe, kolonizacije, imigracije, doseljavanja, emigracije, unutrašnje, spoljašnje, velike, male, planske, povremene, stalne, sezonske, dnevne... najčešći su upotrebljavani pojmovi pod kojima se podrazumijevaju sve vrste teritorijalnog kretanja koje neka osoba obavlja u određenom vremenu i prostoru.

Vojvodina predstavlja jednu od etnički najheterogenijih regija u Evropi. Naime, ona je kao geoprostor sa značajnim privrednim potencijalima, oduvijek privlačila različite grupe naroda. U tom kontekstu se izdvajaju četiri perioda koja su odigrala veliku ulogu u pokretanju masovnih migracija ka današnjem geografskom prostoru Vojvodine: Veliki bečki rat (1683–1699), Austrijsko-turski (1716–1718), Prvi svjetski (1914–1918) i Drugi svjetski rat (1941–1945).

Najznačajniji priliv srpskog stanovništva na područje Vojvodine zabilježen je nakon Prvog i Drugog svjetskog rata. U tom periodu su sprovođene takozvane planske kolonizacije (namjerno, plansko preseljavanje), kojima je rukovodila država.

Prva planska kolonizacija Banata otpočela je 1919. godine, i trajala, sa promjenljivim intenzitetom, sve do 1941. godine. Uporedo sa kolonizacijom, sprovođena je i agrarna reforma kojom su oduzeti veliki posjedi u privatnom, opštinskom i crkvenom vlasništvu kao i državna dobra. Na oduzetu zemlju doseljavani su dobrovoljci – veterani iz Prvog svjetskog rata, kao i kolonisti sa opštim uslovima, autokolonisti, optanti i izbjeglice. Najveći procenat stanovništva kolonizovan je sa prostora Bosne i Hercegovine, Like, Dalmacije i Crne Gore.

Cilj ove međuratne kolonizacije je bio da se pojača i zaštiti novoformirana banatska granica prema Rumuniji i da se izmijene etnički odnosi u korist srpskog stanovništva u kraju gdje je preovladavao njemački, mađarski i rumunski živalj. Sa druge strane, dinarsko stanovništvo na preseljenje je pokretala želja da se izađe iz prostora vječite polugladi i nastani u Banat kao obećanu zemlju bijelog hljeba.

U srednjem Banatu, kao rezultat ove kolonizacije nikla su nova naselja: Vojvoda Stepa (Lika, Bosna, Hercegovina, Crna Gora, Dalmacija, Banija, Kordun, autohtono stanovništvo iz Melenaca, Kumana, Karlova, kao i srpski optanti iz Mađarske i Rumunije); Aleksandrovo (Lika i autohtono stanovništvo iz Melenaca, Vranjeva, Karlova i Kumana); Karađorđevo (Bosna, Hercegovina, Crna Gora, autohtono stanovništvo iz Bašaida i srpski optanti iz Rumunije); Vojvoda Bojović i Banatski Dušanovac (Bosna i Hercegovina) i Banatsko Višnjićevo (Lika i Crna Gora).

Sledeća velika kolonizacija na područje srednjeg Banata uslijedila je nakon Drugog svjetskog rata. Naime, usled demografskih gubitaka civilnog stanovništva tokom rata i iseljavanja njemačkog i mađarskog stanovništva, došlo je do demografskog i prostornog pražnjenja Vojvodine. Cilj ove kolonizacije je bio da se poboljša položaj seoske sirotinje, da porodice iz siromašnih i ratom opustošenih krajeva nasele prazna vojvođanska sela i oranice ali i da se ojača socijalistički sektor.

U ovom periodu agrarna reforma je sprovedena u potpunosti. Iz zemljišnog fonda, koji je u Vojvodini iznosio 800.000 hektara, za ovu kolonizaciju je predviđeno 500.000 hektara. Pored toga, određeno je koliko svaka Republika može kolonizovati ljudi i u koji kraj. Procentualno najveći broj stanovnika je, kao i nakon prethodnog rata, doseljen iz dinarskog područja: Bosne i Hercegovine, Hrvatske i Crne Gore. Nešto niža stopa doseljenika poticala je iz Makedonije, Kosova i Metohije, Centralne Srbije i Slovenije. Kako bi se naseljeno stanovnoštvo što bolje adaptiralo i prilagodilo, vodilo se računa da budu grupisani po regionalnoj i etničkoj osnovi. Ovakvo naseljavanje imalo je velike prednosti za brže prilagođavanje jer je na taj način prenijet jedan dio sredine starog kraja.

PIŠE: MR RAJKA GRUBIĆ

(NASTAVIĆE SE)

---