-PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

Želju da knez posjeti prestonicu Osmanskog carstva izrazila je Porta 1833. godine, čak dva puta, tokom pregovora o Hatu i Petronijevićeve audijencije kod sultana. Knez je obdario padišaha s hiljadu volova i 250.000 groša,očekujući uzdarje u ordenu, što je bila jedna od molbi iskazana u audijenciji Petronijevića (28. decembra 1833). Vjerovatno su hroničari ove audijencije pretjerivali tvrdnjom da je trajala sat vremena, da je sultan bio ogrnut carskom hervanijom, da je hvalio Miloš-bega (tako se srpski knez sve vrijeme na Porti oslovljavao i od Turaka i od srpskih izaslanika) i zahvaljivao mu na pomoći u vrijeme nemira bošnjačkih i arnautskih vođa. „Kaži Miloš-begu da ga milujem i rad sam, kad bi moguće bilo, da i sam dođe do mene, da se vidimo i poznamo, i da mu po zasluzi njegovoj dadem carski dar“ i dodao, znajući za nemire u Srbiji izazvane Miletinom bunom, da ne mora odmah da ga posjeti, već kada „ustroi narod“ i „kad vidi da se nema čega bojati“! Sultan nije insistirao da Obrenović mora da mu učini podvorenje, „no ako je mogućno, ja bih rad bio da ga vidim“, tokom ljeta, kada je na Bosforu i u Stambolu lijepo i prijatno vrijeme! Moćni padišah veoma je smekšao, te ove riječi ostavljaju utisak molbe, a ne zapovijesti gospodara vazalu, ali s lukavom opaskom – kada ne bude imao čega da se plaši, misleći na uzavrelo stanje u Srbiji. I dok je sultan mislio na moguće kneževo zbacivanje s prestola dok bude boravio u Stambolu, Miloš je strahovao da mu se baš kod sultana ne desi još i gore. Izvještaj Petronijevića o ovoj posjeti mogao je Obrenovića da ohrabri, uspokoji i uvjeri u neophodnost posjete.

Poziv je bio izuzetna počast za srpskog kneza, podržan od ruske diplomatije i ruskog cara. Knez Miloš nije mogao, prije će biti da nije smio, da se odluči na ovaj dalek, neizvjestan i klizajući put. Razlozi za kneževo odugovlačenje, čak i odbijanje na jedan vješt način po ugledu na Turke, bili su opravdani i uvjerljivi. Prvo, knez je strahovao za svoj život, prije svega od sultana, jer se vjerovalo da želi da ga namami u prestonicu i tu se „otarasi jednog čovjeka koji mu je zadao toliko ozbiljnih briga“. S razlogom se plašio svilena gajtana. Drugo, poslije ugušenja Miletine bune, zabrinjavali su ga eventualni novi nemiri i smjena s prestola. Treće, ovakav put i audijencija kod padišaha zahtijevali su ogromne troškove. Četvrto, Davidović mu je savjetovao da ne putujete jer se plašio da knez u Carigradu ne pokaže svoje slabosti: „Mi smo svi koji smo u Carigradu posla imali o knezu Milošu čudesa pripovijedali, njegova svojstva u zvijezde dizali, tako da su Turci njega sebi kao neko čudo od čovjeka predstavljati morali, pa sam se bojao, kad on k njima ode, da će se postupcima svoim sav onaj svetlokrug (nimbus) izgubiti, kad ga izbliže poznadu, koje samo od štete i njemu i narodu biti može i mora; kao što je zaista i bilo“, pripovijedao je Jovanu Hadžiću knežev popečitelj.

Razlozi za odugovlačenje i odbijanje bili su valjani, ali je posjeta sultanu donosila mnoge prednosti: podigla bi knežev ugled u Carstvu i u Srbiji. Uz to, srpski vladar je bio moralno obavezan da se pokloni sultanu za hatišerife i berate darivane Srbiji i njemu. Knez se našao u procijepu, kao i 1815. godine. Tada se nalazio u trouglu između triju vojski: beogradskog, bosanskog i rumelijskog vezira, a sada: sultana, ruskog cara i njegovih diplomata i ustavobraniteljske opozicije. Kako je knez Miloš isplivao iz ovog nezavidnog položaja?

Svi kneževi napori da izigra Portinu diplomatiju bili su neuspješni. U ovom slučaju Porta je podržana od Rusa, a i da nije, knez nije imao mogućnosti da se odupre ovom opravdanom zahtjevu i turskoj umiješanosti i upornosti da je ostvari. Prvi pokušaj kneževog ignorisanja sultanova poziva bio je da, umjesto sebe, uputi u prestonicu na poklonjenje prestolonaslednika Milana, koji je trebalo da preda sultanu jednu kovertu.


(NASTAVIĆE SE)

---