-DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ

Dometi Dejvida Vorka Grifita (1875–1948) bez presedana su u istoriji umjetnosti Zapada, a posebno na području filmske umjetnosti tog dijela svijeta. U kratkom periodu od šest godina, od režiranja svog prvog jednorolnog filma 1908. do filma „Rađanje jedne nacije”, 1915, Grifit je uspostavio jezik igranog filma kakav danas poznajemo i pretvorio jedan estetski nekonsekventni medij za zabavu u potpuno artikulisan umjetnički oblik. Dobio je epitet, na razne načine i uglavnom tačno, „oca tehnike filma“, „čovjeka koji je izmislio Holivud“, „prvog velikog filmskog reditelja“ i „Šekspira ekrana“.

Pa ipak, tokom šezdeset godina otkako su njegova najvažnija djela ostvarena, prihvatanje Grifita kao umjetnika je bilo tema neprestanih rasprava među filmskim stručnjacima, a njegova reputacija u filmskoj kritici je bila promjenljivija nego reputacija ijedne važne figure u istoriji filma. Problem je bio u tome što je Grifit u suštini bio paradoksalna pojava. On je svakako bio genijalni pokretač razvoja igranog filma i njegov prvi umjetnik vizionar, ali takođe i provincijalac, južnjački romantičar s pretenzijama prema visokoj literarnoj kulturi, sklon sentimentalnostima i melodrami kakve bi smetale Dikensu. Grifit je bio prvi veliki majstor tehnike filma i prvi pravi poeta filma, ali takođe i smetenjak pun rasnih predrasuda, nesposoban da misli apstraktno, čovjek koji je potpuno bukvalno cjelokupnu istoriju svijeta vidio u crno-bijelom svijetlu melodrame XIX vijeka.

U izvjesnom smislu, Grifit predstavlja paradoks čovjeka XIX vijeka koji je pronašao jedinstveni oblik umjetnosti dvadesetog vijeka, i ta napetost između vjekova razlog je za mnoga razmimoilaženja između ukusa i procjena stvari, kakva danas u njegovim filmovima nalazimo. Ali, postoji još jedna kontradikcija u vezi s Grifitom, koju je teže racionalizovati i koja pokreće pitanja od centralnog značaja za prirodu same filmske umjetnosti, a to je upravo postojanje tako nevjerovatnog filmskog genija uporedo sa intelektualnom i emocionalnom plitkoćom kakvu smo upravo opisali. Uz specifična ograničenja svoje vizionarske sposobnosti, Grifit ipak nikada nije bio nepošten ili licimjeran, ali je bio intelektualno uzak do mjere koja dostiže alarmantni nivo kada je riječ o vrhunskom umjetniku bilo kog medija. Dejvid Vork Grifit, sedmo dijete pukovnika vojske američke Konfederacije, heroja Građanskog rata, i ličnosti lokalnog značaja, Džejkoba „Galamdžije Džejka“ Grifita, rođen je 1875. u seoskom području američke savezne države Kentaki, blizu granice sa Indijanom. Porodica Grifit nije nikada bila bogata, ali je potpuno osiromašila u periodu obnove, ostajući vezana za ideale prošlosti, pa je Dejvid Vork rastao ušuškan u romantični mit o starom Jugu, o ondašnjem kodeksu časti, viteštva i netaknute čistote.Taj lokal patriotizam se dobro uklopio u Grifitovu sklonost prema popularnim viktorijanskim pjesnicima i romanopiscima. To je za rezultat imalo sistem naivno-romantičnih vrijednosti koje taj mladi čovjek tokom cijelog života nije prerastao. Kad je Džejkob Grifit umro 1885, Grifitova majka se s porodicom preselila u Luisvil, gdje je s malo uspjeha pokušala da vodi pansion – pa se tako i urbano siromaštvo priključilo listi uticaja koji su formirali njenog sina. Kao i Dikens u sličnim okolnostima (a ima mnogo sličnosti između ove dvojice umjetnika), Grifit je bio prinuđen da napusti školu i da radi da bi doprinio izdržavanju porodice. Pošto je promijenio više nižerazrednih poslova „poludio je“ za pozorištem i krenuo na turneje po Srednjem zapadu s putujućim glumačkim družinama. Grifitova glumačka karijera je vjerovatno manje bila stvar talenta a više stvar njegove revnosne prirode i prijatnog izgleda (cijelog svog života je bio veoma privlačan – bio je građen kao statua). U periodu od 1897. do 1905. je glumačku karijeru razvijao od Mineapolisa i Njujorka do San Franciska uskačući u prevozna sredstva, živjeći u bijednim prenoćištima i preživljavajući između dva angažmana tako što je prihvatao svakakve poslove, od kopanja rude do prebiranja hmelja.

Piše:


(NASTAVIĆE SE)

---