-PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

Znameniti engleski astronom i muzičar (njemačkog porijekla) Vilhelm Heršel (1738–1822) posmatrao je i zabilježio veliki broj magličastih objekata, tako da je svojim otkrićima i širinom pogleda na pojave u svemiru dao originalni i veliki doprinos u drugoj polovini 18. stoljeća. Samostalno je pravio teleskope reflektore, od kojih je najveći imao objektiv u prečniku od 122 cm. Godine 1781. otkrio je novu (sedmu) do tada nepoznatu planetu Uran. Istraživao je dvojne zvijezde, a 1783. ustanovio je da se Sunce kreće u smjeru sazvježđa Herkula (apeks Sunca). Prebrojavanjem zvijezda i koristeći metodu uzoraka, utvrdio je da se Sunce nalazi u središtu ogromnog nebeskog diska ili sistema. Prečnik tog diska je procijenio na 5.900 svjetlosnih godina, a debljinu na 1.000 svjetlosnih godina. Zapazio je da se u području sazvježđa Škorpija, Mliječni put dijeli na dva odvojena kraka. Inače, u XVIII vijeku su udaljenosti zvijezda procjenjivane na osnovu njihovog prividnog sjaja (magnitude). U tom slučaju, trebalo je pretpostaviti da sve zvijezde imaju jednaku sjajnost kao i naše Sunce.

Na početku XIX vijeka otkrivaju se prvi planetoidi (asteroidi). Italijanski fratar i astronom Đuzepe Pjaci (1746–1826), sasvim slučajno je otkrio prvu malu planetu koja je kružila na putanji između Marsa i Jupitera. Pjaci je 1. januara 1801. godine posmatrao jednu zvijezdu u sazvježđu Bika u čijoj blizini je zapazio sitnu zvijezdu 8. prividne veličine, koja se nije nalazila u postojećim zvjezdanim katalozima. Kada je naredne noći osmotrio neobičnu zvijezdu, zapazio je da se ona malo pomjerila, što je bio jasan dokaz da se radi o tijelu koje je pripadalo Sunčevom sistemu. U početku je pomislio da je bila riječ o kometi, koju je pratio oko mjesec dana, ali je posmatranja prestao da obavlja usled jake prehlade.

Kada je Pjaci ozdravio i potražio navedeno tijelo, njega nigdje nije bilo u blizini. Uzalud su bili svi njegovi pokušaji da ga nađe, ali je svoje rezultate posmatranja objavio. To je izazvalo intesovanje u stručnoj javnositi, posebno mladog i genijalnog matematičara Karla Fridriha Gausa (1777–1855), koji je veoma brzo (za oko mjesec dana) uspio da iznađe originalnu matematičku metodu za određivanje putanja planeta iz tri nezavisna posmatranja. Gaus je ukazao na mjesto gdje će se planeta naći u sledećoj opoziciji, pa je to tijelo ponovo našao astronom F. K. Cah 31. decembra 1801, a potom ga posmatrao njemački astronom Henrih Olbers (1758–1840), između 1. i 8. januara 1802. godine, i potom dobilo ime Cerera (Ceres), ime boginje zemljoradnje na Siciliji.

Tokom kontinuiranog posmatranja Cerere Olbers je 28. marta 1802. godine zapazio u sazvježđu Djevice zvijezdu sedme veličine, za koju je, nakon četiri dana, ustanovio da se takođe radi o maloj planeti. Gaus joj je odredio elemente putanje, i ona je dobila ime Palada (Palas), da bi njemački astronom Karl Ludvig Harding (1765–1834), dvije godine kasnije, tačnije 1. septembra 1804, otkrio treću malu planetu pod imenom Junona. Poslije toga, četvrti asteroid je otkrio 29. marta 1807. godine Olbers, kojem je dao ime Vesta, posle čega se veliki broj astronoma zaiteresovao za tu oblast istraživanja.

Svim navedenim malim planetama Gaus je odredio putanje, ali nije bilo novih otktrića punih 40 narednih godina. Tek je 1845. godine njemački astronom, amater Karl Henke (1793–1866), inače poštar po zanimanju, nakon 15-godišnjeg upornog posmatračkog rada otkrio petu malu planetu, koja je dobila ime Astrea. Od 1850. nije prošla nijedna godina, a da nije otkrivena neka nova mala planeta, tako da ih je krajem XIX vijeka već bilo poznato 450, pri čemu se gotovo sva ta tijela nalaze u oblasti između Marsove i Jupiterove putanje sa periodima obrtanja oko Sunca između 4 i 5 godina.


(NASTAVIĆE SE)

---