Impresivna izdavačka produkcija Instituta za noviju istoriju Srbije iz Beograda ove godine obogaćena je još jednom zanimljivom knjigom. Riječ je o djelu „Ko je pucao u Jugoslaviju? – jugoslovenska politička emigracija na Zapadu 1968–1980”, autora istoričara dr Petra Dragišića, višeg naučnog saradnika ovog Instituta. Uz njegovu saglasnost i odobrenje izadavača, u narednih nekoliko brojeva, sa značajnim skraćenjem, prenijećemo djelove poglavlja „Institucije emigrantskog djelovanja – organizacije emigranata”, s jednim fragmentom iz uvodnog djela knjige.

Dr Petar Dragišić je tokom dosadašnje karijere obavio više istraživanja, pri čemu su u središtu bile dvije tematske oblasti: spoljna politika Jugoslavije u Hladnom ratu i ekonomska i politička emigracija iz Jugoslavije od kraja Drugog svjetskog rata. Rezultati ovih istraživanja prezentovani su u više desetina naučnih radova objavljenih u Srbiji, ali i u Sjedinjenim Američkim Državama, Saveznoj Republici Njemačkoj, Austriji, Italiji.

Pored ove, objavio je i monografije: „Jugoslovensko-bugarski odnosi” 1944–1949” (2007), „Zidari tuđe sreće – beogradska štampa o ekonomskom emigriranju iz Jugoslavije u Zapadnu Evropu krajem šezdesetih i početkom sedamdesetih godina” (2019), „Jugoslavija i Bugarska 1944–1980 – hronika neuspješnog prijateljstva” (2019) i „Šta smo znali o Italiji? – pogledi iz Beograda na Italiju 1955–1978” (2019).

„Krajem šezdesetih i tokom sedamdesetih godina Jugoslavija je živjela svoje „olovne godine”. Ovaj termin, koji Italijani vezuju za epohu velikih terorističkih napada u toj zemlji, možemo pripisati i ovdašnjem, jugoslovenskom iskustvu. I Jugoslavija je imala svoje Piazze Fontane, svoje Breše, Bolonje. Interesi Jugoslavije napadani su, međutim, ne samo u samoj zemlji, nego i van nje. Jugoslovenska politička emigracija se sa svojim socijalističkim zavičajem obračunavala riječima i „dijalektikom dinamita”. Jugoslovenski režim je u tom periodu na ovaj izazov odgovarao često i najradikalnijim sredstvima. Emigracija ga je smatrala odgovornim za likvidacije prvaka srpskih i hrvatskih emigrantskih grupacija. Ovaj podzemni rat odnio je na obije strane desetine života u Čikagu, Štokholmu, Minhenu, Beogradu, te bespućima zapadne Bosne, ali je za sobom ostavio i brojne invalide, te čitave traumatizovane generacije.

Ovaj krvavi konflikt dodatno je potresao inače fragilno, etničkim antagonizmima iscrpljivano jugoslovensko društvo, trasirajući duboke rovove koji su dijelili pristalice i protivnike socijalističkog sistema u Jugoslaviji. Proizveo je, tako, specifične heroje i antiheroje, čija su djela vrednovana u skladu sa ideološkim i političkim percepcijama posmatrača. Već decenijama ispredaju se legende o „prinčevima” emigracije – Kašikoviću, Bušiću, Kavaji, Miru Barešiću, Lončariću, Ludvigu Pavloviću, ali i egzekutorima jugoslovenske tajne policije. Tako, mnogo godina poslije okončanja ovog čudnog rata, eho jugoslovenskih olovnih godina još daje znake života. Doduše, lišen mirisa baruta on opstaje na stranicama knjiga, novina, u televizijskim emisijama, na društvenim mrežama.

Ovi obračuni proizveli su i mnoge nevine žrtve. Njihova imena se začudo, u poređenju sa pomenutim protagonistima rata Jugoslavije sa njenom emigracijom, tek slabo pamte. Pomenućemo i njih. Studenkinju Magdalenu Novaković, koja je u detonaciji eksplozivne naprave u sali beogradskog bioskopa „20. oktobar” izgubila obije noge, Ivanku Milošević, devetogodišnju pastorku Dragiše Kašikovića, izmasakriranu hladnim oružjem u Čikagu; Rozmari Bahorić, takođe devetogodišnju, i takođe pastorku, Stjepana Ševa, čiji je život okončan hicima iz pištolja nedaleko od Venecije.

Priredio: Miladin Veljković

(Nastaviće se)

---