-PIŠE: DR RADENKO ŠĆEKIĆ

Pogoršanje odnosa između Rusije i Zapada praćeno je raspravama o prekršenom obećanju koje je M. Gorbačov 1990. dobio od američkog ministra spoljnih poslova Džejmsa Bejkera: Ako se ruske trupe povuku iz Istočne Evrope, NATO ih ne bi zamijenio vojnim prisustvom, ili jurisdikcijom, stoji u zapisniku razgovora Gorbačov –Bejker. Sam NATO je priznao da se tako mogu interpretirati neke izjave vodećih političara Zapada toga vremena, ali da se to nikad nije pretvorilo u legalno obavezujući pismeni ugovor. Hladni rat nije u potpunosti okončan, tako da na nekadašnje neprijatelje iza „gvozdene zavjese“ u Vašingtonu nisu gledali kao na potencijalne partnere. Naprotiv, nastavili su da Rusiju, kao naslednicu SSSR-a, tretiraju istim hladnoratovskim aršinima, dok su države socijalističkog lagera jednostavno potčinili svojim interesima. Ovo je danas najuočljivije u Poljskoj i baltičkim zemljama. Navodi se značaj dokumenta „Strategija nacionalne odbrane SAD“ iz ranih 1990-ih, u kome se eksplicitno kaže da „koristeći sva sredstva koja ima na raspolaganju, SAD moraju osigurati dominantnost u svijetu i status jedine svjetske sile“ (unipolarni svijet). Zbignjev Bžežinski se smatrao, kao ličnost najzaslužniju za pobjedu SAD i Zapada u Hladnom ratu, odnosno kao glavni zagovornik strategije kojom bi se Sovjeti i njihov blok uništili ne vojnim ili ekonomskim nadmetanjem, nego potpirivanjem nacionalizama. Poslije Hladnog rata je smatrao da čak i nominalno kapitalistička i demokratska postkomunistička Ruska Federacija predstavlja opasnost po američke i zapadne interese, te se zalagao za njeno sputavanje i slabljenje kroz stvaranje proameričkih saveza na tlu Evroazije i podršku secesionističkim pokretima kao što je čečenski. Zbignjev Bžežinski je to formulisao: „Naše evropske saveznike držimo u stanju zavisnosti, ostale evropske zemlje koja nam plaćaju danak su pod našim tutorstvom, ujedno sprečavamo i moguće udruživanje varvara“. Dominacija SAD i zapadnih vrijednosti obilježila je kreiranje novog, američkog poretka i do kreiranja globalne ere Pax Americana („Američki mir“). Shodno rimskom principu, pristalice Paks amerikane vjeruju da su SAD „blagoslovene položajem svjetske sile“, važnijim i od onoga koje je imalo Rimsko carstvo, te da je obaveza SAD da upotrijebi svoju moć kako bi osigurala i produžila razdoblje „američkog mira“. Prema ovom principu američke spoljne politike, SAD imaju vodeću ulogu u svijetu: „Amerika nije obični građanin svijeta. Ona je dominantna sila na svijetu, moćnija od bilo koje u istoriji, još od Rima. Amerika može da preoblikuje norme, promijeni iščekivanja i stvori nove realnosti.“ Koncept se zasniva na stavu da moć dozvoljava SAD da ostvare svoje interese onako kako to žele, te da spoljna politika treba da održava, širi i jača tu poziciju moć. Vojne intervencije u Iraku, Jugoslaviji, Avganistanu, „arapska proljeća“, organizovanje prevrata u Ukrajini – rezultat su takve američke spoljne politike krajem 20. i početkom 21. vijeka. Ono što je zajedničko većini geopolitičkih centara moći na globalnoj ravni – to je doktrina o „izuzetnosti“ određene nacije u odnosu na druge, njena mesijanska civilizatorska uloga a samim tim i potreba da takva „izuzetna“ nacija bude dominantna i nedodirljiva. Istorijski primjeri od Antike, Rimskog carstva, Persije, Kine, Japana, Rusije, Ujedinjenog kraljevstva, SAD i dr. govore nam u prilog toj tendenciji. Namjere, projekti i teorije takvog tipa egzistiraju u različitim epohama, samo se u novijem vremenu globalno promovišu putem medija, popularne kulture, filmova, politikom meke moći... Ono što je neophodno istaći je razlika između globalizma (kao želje za globalnim vladanjem) i globalizacije (kao tehnološkog procesa globalnog povezivanja). Prvi fenomen je vjekovnog, čak i milenijumskog trajanja, dok je drugi aktuelan prethodnih decenija. Medijsko eksploatisanje pojedinih geopolitičkih ideja i teorija ciljano treba da pruži argumentovanu naučnu i racionalnu podršku spoljnopolitičkim pravcima određenih država. Prethodna četiri vijeka obilježila je epoha svjetske dominacije Zapada, prvo kroz evropocentrizam a potom kroz atlantizam.


(NASTAVIĆE SE)

---